مسئله گلوله‌های هوشمند در توپخانه، چه در بخش زمینی، چه دریایی و چه پدافند هوایی، در دهه‌های اخیر همیشه به عنوان یک مسئله مهم مد نظر بوده. در دریا و در گذشته‌های دور، " توپ" سلاح اصلی کشتی‌ها محسوب و معمولاً توپ‌هایی با کالیبر‌های سنگین، حتی مواردی بیش از ۴۰۰ میلی متر، نیز روی ناو‌ها نصب می‌شد، اما با توسعه موشک‌های کروز ضد کشتی کم کم توپ‌ها به سمت تبدیل شدن به یک سلاح پشتیبان رفتند. برای بحث مقابله با تهدیدات سطحی و هوایی معمولاً انواعی از موشک‌های مختلف بر روی شناور‌ها نصب می‌شود، اما در بسیاری از اوقات این موشک‌ها کافی نیستند.

امروزه در بحث دفاع در برابر حملات هوایی و موشکی بر ضد شناورها، سیستم‌های پدافند موشکی و توپ‌های کالیبر کوچک مثل ۲۰ یا ۳۰ میلی متری در گونه‌های تک یا چند لوله وجود دارند که حجم آتش بسیار سنگینی را به سمت هدف روانه می‌کنند، اما برد آن‌ها در بسیاری از موارد به حدود ۳ یا ۴ کیلومتر محدود می‌شود و در حقیقت در نقش آخرین لایه دفاع سخت ناو‌ها قرار دارند.

در چند دهه اخیر انواع فیوز‌ها برای هوشمند کردن گلوله‌های توپ، خصوصاً در نمونه دریایی عرضه شده که فیوز‌های رادیویی، لیزری و الکترومغناطیسی از انواع این فیوز‌ها به حساب می‌آیند.

 

در عین حال در بسیاری از کشتی‌های جنگی امروزی، توپ‌های اصلی در بخش جلویی ناو حفظ شده‌اند. به عنوان مثال، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سالهاست از توپ ۷۶ میلی متری بهره می‌برد. نمونه‌های اولیه توپ مورد استفاده عمده نیرو‌های دریایی غربی و نیروی دریایی ارتش ایران که البته در داخل مهندسی معکوس و تولید انبوه شده است ساخت شرکت ایتالیایی OTO Melara است. البته قریب یک دهه است در کشور ما این توپ کاملاً بومی سازی و به اسم فجر ۲۷ ساخته شده و الان بر روی تقریباً تمامی شناور‌های رزمی ساخت داخل مثل ناو جماران نصب است.

توپ ۷۶ میلی متری در حال شلیک بر روی یک ناو آمریکایی

توپ ۷۶ میلیمتری تمام خودکار فجر ۲۷ شاید مهمترین توپ کالیبر بالای در حال خدمت در کشور باشد که توسط متخصصان داخلی و با الگو برداری از توپ‌های ۷۶ میلیمتری اوتومرلا ساخت ایتالیا موجود در ناوچه‌های نیروی دریایی ارتش و با تلاشی ۶ ساله ساخته شده است.

 

توپ فجر ۲۷ روی ناو جماران

نرخ آتش ۱۲۰ گلوله در دقیقه و بیشینه برد ۱۷ کیلومتر، برد ۱۲ کیلومتر بر ضد اهداف سطحی و ۷ کیلومتر بر ضد اهداف هوایی از جمله قابلیت‌های فجر ۲۷ است و جالب است که بدانید این توپ مدرن و کارآمد، هم اکنون در کشور‌های مختلف دنیا از جمله آمریکا نیز استفاده می‌شود و متخصصان ایرانی بدون هیچ‌گونه کمک و در اوج تحریم، برای شناور‌های مختلف کشورمان این توپ را طراحی و ساختند.

فجر ۲۷ با برخورداری از فناور‌های پیشرفته دارای ۳۰ مجموعه مکانیکی و ۲۲ هزار قطعه و زمان آماده سازی ۴ ثانیه و توانایی عملیات در تمام شرایط آب و هوایی با هدایت خودکار، توسط سامانه راداری است که سامانه هدفگیری اپتیکی نیز برای این توپ در ناو شهید نقدی مشاهده شده که درصورت وجود فضای مغشوش جنگ الکترونیک، بسیار مفید است.

سرعت عمل و نواخت تیر این توپ به نسبت کالیبر آن بسیار مناسب بوده و پدافند مناسبی را برای برد‌های زیر ۱۰ کیلومتر برقرار می‌کند و اهداف هوایی تا ارتفاع ۲۳۰۰۰ پا معادل حدود ۷۰۰۰ متر در تیررس این توپ پیشرفته هستند.

یک چاشنی ساده، اما مرگبار برای فجر ایرانی

عمده گلوله‌هایی که برای توپ مورد نظر تا به امروز استفاده می‌شده از نوع عادی از لحاظ مکانیزم برخورد بودند و بایستی بعد از هدف گیری به صورت اپتیکی یا راداری، به سمت هدف شلیک و بعد از اصابت مستقیم به آن منفجر شوند. شاید در یک سناریوی درگیری دریا پایه در زمانی که دو شناور بر علیه هم درگیر باشند یا وقتی که از یک هدف پروازی کم سرعت مثل یک بالگرد حرف می‌زنیم بتوان از این توپ در این شرایط استفاده کرد، اما وقتی پای تهدیداتی مثل موشک‌های کروز یا جنگنده‌های مافوق صوت به میان می‌آید مشخصاً این توپ با این نوع مهمات کارایی نخواهند داشت.

فیوز‌های ساخته شده در ایران برای توپ ۷۶ و راکت فدک

اما در جریان نمایشگاهی که اخیراً از دستاورد‌های ارتش برگزار شده از فیوز‌های مجاورتی برای توپ‌های ۷۶ میلی متری رونمایی شد. این فیوز‌ها در حقیقت نوعی رادار یا حسگر بسیار کوچک هستند که بر سر گلوله‌های مورد نظر نصب می‌شوند و بعد از شلیک شروع به فعالیت می‌کنند. شعاع ارسال امواج برای این حسگر‌ها ۴ متر بوده و در باند وی اچ اف است.

در این شرایط لازم نیست که به هدفی مثل یک هواپیما یا موشک کروز اصابت مستقیم صورت بگیرد و حتی رسیدن به نزدیکی آن نیز کفایت می‌کند. با رسیدن به فاصله مورد نظر فرمان انفجار صادر شده و گلوله مورد نظر منهدم شده و موج انفجار و ترکش‌های آن به سمت هدف رها می‌شود. این فیوز شانس درگیری موفق با اهدافی مثل موشک‌های کروز و جنگنده‌های با سرعت بالا را شدیداً افزایش می‌دهد.

فیوز برای راکت ناشناخته ایرانی

در این نمایشگاه همچنین به وجود فیوزی مجاورتی برای راکتی به اسم فدک نیز اشاره شده که تنها یک تصویر از این راکت موجود است که آن هم مربوط به نمایشگاه دفاعی بغداد در چند سال پیش است و البته مشخص نیست این راکت دقیقاً از چه کلاسی بوده و دارای چه مشخصات و مختصاتی است. فیوز در نظر گرفته شده برای این راکت در باند یو اچ اف فعالیت کرده و دارای شعاع شناسایی ۸ متر است.
 

 

تصویر مربوط به راکت فدک در نمایشگاه دفاعی بغداد

این احتمال وجود دارد که این راکت نوعی سامانه سبک زمین به زمین باشد و با استفاده از این فیوز نوع حالت انفجار در هوا برای آن تعریف می‌شود تا با نابودی و در ارتفاع بالا و ترکش ایجاد کردن نیرو‌های پیاده و زره پوش‌های سبک دشمن را زمین گیر کند. البته ممکن است این راکت نوعی سامانه هوا به سطح سنگین نیز برای حمل توسط هواپیما‌های جنگنده نیز باشد.

با این تفاسیر، این بار فیوز‌های مجاورتی هم در نقش پدافندی و هم آفندی، می‌توانند تأثیر و نقش مهمی در ارتقا توان رزمی یگان‌های نیرو‌های مسلح داشته باشند و نشان دهند ابتکار و خلاقیت متخصصان صنایع دفاعی، به روندی مداوم و روزافزون تبدیل شده که می‌تواند الگوی سایر صنایع کشور باشد.