به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا،

اخیرا با افزایش انتشار تصاویر و ویدئوهای کودک آزاری در فضای مجازی مواجه شده‌ایم و این دست از اتفاقات علاوه بر ضربه روحی و جسمی بزرگی که به خود کودک مورد اذیت و آزار قرار گرفته وارد می‌کند، موجب تشویش اذهان عمومی و مکدر شدن خاطر کاربران فضای مجازی نیز می‌شود.

به همین منظور برخورد جدی و جلوگیری از تکرار چنین اقداماتی، علاوه بر پلیس فتا و نیروی انتظامی بر عهده مردم و کاربران فضای مجازی نیز خواهد بود. یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند از سوی مردم در جلوگیری از ترویج کودک آزاری در فضای مجازی مؤثر باشد، افزایش آگاهی در این زمینه و توجه ویژه به محتواهایی است که لایک یا دنبال می‎کنیم.

در چنین مواقعی ممکن است سؤال‌هایی در ذهن مخاطب ایجاد شود که مهم‌ترین آن، چرایی اقداماتی چون کودک آزاری، انتشار آن در فضای مجازی و لایک کردن تعداد زیادی از کاربران است. برای پاسخ به این دست از سؤالات و کمک به مبارزه با ترویج کودک آزاری در فضای مجازی با برخی از کارشناسان فعال در این حوزه گفتگو کرده‎ایم که در ادامه می‌خوانید.

کودک آزاری چیست؟

برای شروع شاید لازم باشد اشاره‌ای کوتاه به تعریف کودک آزاری داشته باشیم، محمد قنبری، پژوهشگر، مؤلف و مدرس سواد رسانه‌ای در این باره می‌گوید: ما امروز شاهد انعکاس پدیده شوم کودک آزاری در فضای مجازی هستیم. در حقیقت فضای مجازی به خصوص شبکه‌های اجتماعی بستر انعکاس رفتاری غیر انسانی از سوی برخی از افراد هستند.

در خصوص کودک آزاری، ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان (مصوب ۱۳۸۱) در تعریف گونه‌ای از کودک آزادی می‌گوید: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است».

اهداف فرد کودک آزار از انتشار تصاویر و‌ ویدیوهای دلخراش

مشکلات روانی

کودک آزارها معمولاً از مشکلات روانی و عقده‌های دوران کودکی خودشان رنج می‌برند. فردی که با عزیزترین کسانش که قدرت دفاع از خود ندارند، چنین رفتار وقیحانه‎ای می‌کند، یقیناً در محیط حقیقی زندگی‌اش یا منزوی است یا طرد شده! در نتیجه می‌خواهد این خلاء روانی را با انتشار محتوای رسانه‌ای قابل توجه در فضای مجازی پر کند.

عقده دیده شدن و لایک بیشتر

در ارتباط با این موضوع، هر دو کارشناس حوزه فضای مجازی، حجت الاسلام فروهر و محمد قنبری اتفاق نظر داشته و بنابراین با توجه به صحبت‌های هردو  می‌توان گفت شاید علت دیگر را بتوان حقارت و عقده‌های دیده شدن برشمرد.  یکی از دلایل اصلی انتشار این تصاویر و ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی، جذب فالوور و لایک است. فردی که برای اولین بار چنین محتوایی را بارگذاری می‌کند، با انبوهی از کامنت و دیده شدن حتی فوروارد کردن محتوای تصویری در بین سایر کاربران مواجه می‌شود و این دیده شدن برای او خوشایند است.

فرزند ناخواسته و فشار اقتصادی

محمد قنبری، پژوهشگر سواد رسانه‌ای تولد فرزند ناخواسته و فشار اقتصادی زیاد را هم از دلایل کودک آزاری دانست که باعث می‎شود نگاه والدین به فرزندشان نگاهی منفی و اضافی باشد و جهت رسمیت بخشیدن به این طرز تفکر غلط یا حتی اخاذی و کسب درآمد از این راه، اقدام به انتشار تصاویر و تهدید در فضای مجازی می‌کنند.

اخاذی مالی یا لایکی

حجت الاسلام فروهر همچنین این دست از اقدامات که مستقیما ذهن مردم را هدف گرفته‌اند راهی برای اخاذی مالی یا جذب لایک و فالوور بیشتر دانست و با اشاره به ویدئوهای مشابه توضیح داد: پیش تر شاهد این بودیم که یک مادر با انتشار ویدئوهایی در فضای مجازی در حالی که فرزندش را کتک می‌زد از مردم می‌خواست برای شماره حساب او پول بریزند تا کتک زدن کودک را متوقف کند.

او در توضیح بیشتر اضافه کرد: یا فردی که  فرزند خود را از طبقه هشتم آویزان کرده و در پخش آنلاین در فضای مجازی درخواست لایک و دنبال کننده بیشتر را داشته و اعلام می‌کرد در صورت عدم افزایش لایک و ویو، کودک را به پایین پرتاب خواهد کرد. قطعا در چنین مواقعی کاربر یا  بیننده در شرایط سختی قرار می‌گیرد و علاوه بر آثار منفی و مخربی که در ذهن او باقی می‌ماند دچار نوعی سردرگمی در نحوه واکنش به این اتفاق نیز می‌شود. چرا که اگر محتوای کودک آزاری را لایک کند به نوعی از این رفتار حمایت کرده و اگر لایک نکند ممکن است کودک توسط فرد کودک آزار به پایین پرتاب شود.

بنا بر گفته‌های حجت الاسلام فروهر، کارشناس فضای مجازی، می‌توان گفت فرد کودک آزار از چند جنبه مختلف، ضربه‌های متفاوتی را به جمعیتی قابل توجه وارد می‌کند. او کودک را مورد آزار و اذیت قرار داده، تهدید به مرگ می‌کند، این تصاویر دلخراش و آزاردهنده را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارد و با به بازی گرفتن روح و روان مردم، اقدام به اخاذی از آنان می‌کند. در اینجا انتظار می‌رود مجازاتی سخت برای این افراد در نظر گرفته شود و حکم نهایی هم به سمع و نظر مردم برسد تا به نوعی از ترویج و تکرار آن جلوگیری شود.

فضای مجازی، کودک آزاری را به تصویر کشید

محمد قنبری همچنین در ارتباط با افزایش کودک آزاری توضیح داد: کودک آزاری واقعیتی است که زیر پوست جامعه نهفته بوده است و امروزه با وجود شبکه‌های اجتماعی آشکار شده و دیده می‌شود. بد رفتاری با کودکان و کودک آزاری از ابتدا وجود داشته است. به خاطر دارم دهه شصست یکی از مرسو‌م ترین روش‌ها، گذاشتن قاشق داغ پشت دست بچه ها بود! فرض کنید تمام آن‌ها کلیپ می‌شد و در فضای مجازی پخش می‌شد، چه تاثیری می‌گذاشت؟ ولی آن روزها رسانه به این اندازه قوی و گسترده نشده بود. 

چه افرادی محتوای کودک آزاری را لایک‌ می‌کنند و چرا؟

نگاه طنز و تمسخر

پژوهشگر و مدرس سواد رسانه، محمد قنبری، در پاسخ به چرایی لایک و همراهی برخی افراد با محتوای کودک آزاری بیان کرد: عده‌ای  از وضعیت زندگی خودشان ناراضی هستند و تفکرات ضد انسانی و علی الخصوص ضدکودکانه و به نوعی ذهنی بیمار دارند. برخی دیگر نیز به این پدیده به چشم طنز و ابزاری برای خطاب قراردادن دیگران نگاه می‌کنند که عمدتاً نوجوانان هستند. این دسته از افراد که پر جمعیت‌ترین بخش کاربران فضای مجازی را تشکیل می‌دهند، پست‌هایی با محتوای کودک آزاری را برای دوستانشان می‌فرستند و مثلا  می‌نویسند: "اگر بابات اینجوری تربیتت کرده بود، الان یه دانشمند شده بودی!" و در ادامه استیکرهای خنده و ... !

عادی انگاشتن این دست از رفتارها

او ادامه داد: عده‌ای هم هستند که بر اساس محیط فرهنگی زیستگاه خود اقدام به لایک می‌کنند. این افراد در مناطقی زندگی می‌کنند که معتقدند بچه را باید بزنی تا بزرگ شود و سخت بگیری تا سفت بار بیاید، لذا خودشان هم با شرایطی مشابه با بچه‌ها برخورد می‌کنند و دیدن این تصاویر نه تنها آزارشان نمی‌دهد، بلکه لذت هم می‌برند!

لایک‌های ناخواسته و ندانسته

قنبری اضافه کرد: اما بخش زیادی از لایک‌ها ناخواسته است. یعنی مخاطب می‌بیند و از منظر رفتار واکنشی، برای نشان دادن میزان نفرتش، تصویر را لایک می‌کند بعد با خود می‌گوید نکند لایک من به منزله تائید این رفتار باشد لذا تصمیم می‌گیرد در قسمت کامنت‌ها، میزان نفرت و نظر واقعی‌اش را بنویسد. تا اینجا هم لایک کرده هم مجبور شده کامنت بگذارد!

حجت الاسلام فروهر، کارشناس فضای مجازی در این باره توضیح داد: لایک‌های فضای مجازی معیاری  برای سنجش خوب یا بد بودن محتوای منتشر شده یا تخمین هواداران آن محتوا نیست به این دلیل که معمولا شاهد آن هستیم که در فضای مجازی محتوای بی مفهوم و معنا، بی دلیل به تعداد قابل توجهی لایک می‎رسند.

فضای مجازی با دنیای حقیقی فرق دارد

وی ادامه داد: همچنین باید توجه داشت که در این مورد نیز همچون مباحث دیگر، تمایز قابل توجهی میان دنیای مجازی و حقیقی وجود دارد است چرا که قطعا آن فرد کودک آزار جرأت انجام اقداماتی که در فضای مجازی منتشر می‌کند را در مقابل تعداد قابل توجهی از مردم ندارد چرا که می‌داند قطعا با او برخورد می‌شود و مردم در فضای حقیقی در مقابل چنین رفتارهایی واکنش نشان می‌دهند. این نشان می‌دهد عموم مردم که از نظر روانی سالم هستند به هیچ وجه علاقه‌ای به دیدن چنین صحنه‌هایی ندارند و آن را نمی‌پسندند.

آثار انتشار محتوای کودک آزاری بر ذهن و زندگی کاربران

قنبری در پاسخ به چگونگی تأثیر محتوای کودک آزاری بر کاربران فضای مجازی توضیح داد: چند سال قبل بد رفتاری با چند سگ در یکی از شهر‌های شمالی منجر به ایجاد کمپین‌های مردمی شد. کار به پخش گزارش در رسانه ملی رسید و مسئولین قضائی دیدند و با پیگیری‌های مردم، افراد حیوان آزار دستگیر شدند و از مردم پوزش خواستند.

او ادامه داد : حالا پدیده‌ای رایج شده در خصوص کودکان معصوم! حیوان آزاری ذهن مردم را جریحه دار می‌کرد چه رسد به کودک آزاری؟! پس اولین نتیجه‌ این انتشارها، جریحه دار شدن ذهن مردم جامعه است به نحوی که گاهی با دیدن یک کلیپ یا تصویر کودک آزاری، تا چند روز ناراحت هستند! به خصوص خانم‌ها، کسانی که خودشان مادر هستند یا در حسرت مادر شدن به سر می‌برند.

این مدرس سواد رسانه‌ای در توضیح بیشتر افزود: از طرفی شبکه‌های اجتماعی قدرت همنوایی و تکرار دومینویی دارند! یعنی هر چیزی که منتشر می‌شود، قابلیت تکرار پیدا می‌کند. یک روز به دختری خیابان گرد فلفل می‌دهند و او در حالی که اشک می‎ریزد سعی می‌کند بخندد تا پول بگیرد، این رفتار وقیحانه به طرق دیگر توسط افراد دیگر با شرایط متفاوت تکرار می‌شود!

قنبری همچنین اضافه کرد: تاثیر دیگرش ایجاد ناامنی روانی برای خود کودکان است. متأسفانه کودک بزرگتر این‌ها را می‌بیند و، چون قوه تشخیص ندارد و استاندارد‌های سواد رسانه‌ای در خیلی از خانواده‌ها رعایت نمی‌شود، همان رفتار را بر روی کودک کوچک‌تر خانواده انجام می‌دهد. خودش هم در معرض ناامنی روانی قرار میگیرد و از اینکه کسی هم چنین بلایی را بر سرش بیاورد می‌ترسد. فراموش نکنیم فضای مجازی تربیت کننده است!

آیا تقلید باعث ترویج کودک آزاری در فضای مجازی شده؟

قنبری در پاسخ به این سؤال گفت: بله همانطور که قبلاً هم اشاره کردم، یکی از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی همین تکرار و رفتار تقلید گونه است. رفتارها که در اثر دیده شدن به الگو‌ها تبدیل می‌شوند و به سرعت رشد می‌کنند. در پژوهش‌هایی که روی خواص و ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی انجام شده ، یک نکته قطعی و اثباتی وجود دارد آن هم ضریب دادن به پدیده‌هایی است که در کانون توجه قرار می‌گیرند. علت وجود این حجم از تبلیغات تجاری و بازرگانی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیز همین اصل است!

چه مجازاتی در انتظار کودک آزاران و همراهی کنندگان آن‌هاست؟

محمد قنبری، مدرس سواد رسانه‌ای در ارتباط با نحوه برخورد و مجازات با افراد کودک آزار بیان داشت: این مسائل بایستی به صورت کلان در سطح بالای قوانین کشور دیده و حل شود. اولین اقدام به نظرم وضع قوانین محدود و تعقیب کننده است. صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی از اوایل دهه ۸۰ شمسی (۱۹۹۰ میلادی) با فراگیری اینترنت در دنیا مطرح شده است و با توجه به اینکه در این فضا موضوع هرزه نگاری کودکان وجود دارد، کشورهای مختلف به این موضوع پرداختند.

وی ادامه داد: در کشور ما متأسفانه سند صیانت از کودکان مدت‌هاست که در انتظار بررسی و تصویب شورای عالی فضای مجازی است. وقتی قوانین، درست و به موقع توسط قانون گذار تصویب شوند، دست مجری قانون و نهاد نظارتی برای برخورد نیز باز می‌شود و با پیگیری‌های به موقع و مصداقی و انعکاس برخورد‌های قانونی در رسانه ملی و جراید و خبرگزاری‌ها، اقدام مقابله‌ای خوبی با ترویج‌کنندگان این پدیده شوم حاصل خواهد شد.

تشکیل گروه‎های مجازی متحد برای مقابله با کودک آزاری

قنبری با مهم و مؤثر دانستن فرهنگ‌سازی قوی در این زمینه اظهار داشت: در چنین مواقعی نیاز به کار فرهنگی رسانه‌ای قوی و به موقع برای اثرگذاری بر رفتار ساکنین فضای مجازی که کاربران هستند را نباید نادیده گرفت! بیشترین بازخورد و واکنش از سمت نوجوانان و جوانان است. این گروه بیش از سایرین به سواد رسانه‌ای نیازمند هستند؛ و راهکار دیگری که به ذهنم می‌رسد، تشکیل گروه‌های دوستی و مدافعین حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی است. اگر این گروه‌ها به صورت منسجم شکل بگیرند و رفتار واحدی داشته باشند، می‌توانند با ریپورت کردن پیج‌ها و تصاویر کودک آزاری، اقدام مقابله‌ای خوبی را رقم بزنند.

اما لازم به ذکر است، کودک آزاری در فضای مجازی به همین جا ختم نمی‎شود و ابعاد گوناگونی دارد. سید علیرضا آل داوود، پژوهشگر فضای مجازی و رسانه به جنبه متفاوتی از کودک آزاری در فضای مجازی که «کودک آزاری برخط» نامیده می‎شود اشاره کرد و گفت: کودک آزاری برخط یعنی هر نوع اذیت و آزاری در بستر فضای مجازی که از طریق پیام رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های برخط یا با استفاده از سرویس‌های اینترنت اتفاق بیافتد وکودکان یا نوجوانان را در معرض قلدری‌های اینترنتی، فریب و اغفال جنسی، آزار جنسی یا احساسی قرار بدهد.

به گفته این کارشناس حوزه فضای مجازی، کودک آزاری برخط، دقیقا می‌تواند شبیه به اذیت و آزارهایی باشد که در دنیای حقیقی هم اتفاق می‌افتد. فرد کودک آزار امکان دارد، کودک یا نوجوان را به تدریج از طریق ارسال پیام‌های متنی یا چند رسانه‌ای محبت آمیز، تهدید کننده، فریبنده و یا قلدری یا اخاذی فریب دهد تا آنچه را می‌خواهد به دست آورد.

وی ادامه داد: همچنین انتشار هرگونه محتوا در جهت تحریک یا ترغیب به کودک‌ آزاری در فضای مجازی نیز به عنوان محتوای مجرمانه شناسایی شده است و اگر این فعالیت‌ها در فضای مجازی صورت گیرد، به عنوان جرم شناسایی خواهد شد. متأسفانه به دلیل وجود فضای آزاد و رها در دنیای مجازی در داخل کشور، سکوهایی نظیر اینستاگرام و لایکی به بستر کودک آزاری برخط تبدیل شده‎اند و مثل همیشه مهم‌ترین و مؤثرترین راهکار، دقت و توجه ویژه والدین و مسئولان مربوطه به این فضا است.

انتهای پیام/