ماجرا از این قرار بود که صبح روز یکشنبه یک فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ متعلق به ارتش جمهوری اسلامی ایران، هنگام فرود در فرودگاه "فتح" کرج، با دیواره انتهای باند برخورد کرده و پس از اصابت با یک ساختمان مسکونی دچار انفجار و آتش سوزی شد. در همان دقایق ابتدایی خبرگزاری ایسنا گزارش داد که احتمالاً به دلیل هم راستایی دو فرودگاه فتح و پیام، آن هم در فاصله نزدیک، خلبان به اشتباه افتاده و، چون باند فتح کوتاه‌تر از آن چیزی است که بوئینگ ۷۰۷ برای نشستن نیاز دارد، هواپیما از باند خارج و به منزلی مسکونی برخورد کرده است.


اما نکته جالب آنکه در ساعات اولیه، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری در گفتگو با شبکه خبر اعلام کرد که هواپیما یک بوئینگ ۷۰۷ باری و قرقیزستانی بوده؛ موضوعی که بعداً توسط سایر مسئولان تکذیب و اعلام شد که هواپیما متعلق به ارتش جمهوری اسلامی ایران و در حال انجام ماموریت طرح مردم یاری بوده است. این نحوه اطلاع رسانی غیرحرفه‌ای و تعجب آور سازمان هواپیمایی که باید اطلاعات دقیق، اما سریع را در اختیار رسانه‌ها و افکار عمومی قرار دهد با تلخند شبکه‌های اجتماعی همراه شد، اما طبق معمول، قرار نیست هیچ مسئولی عذر بخواهد و البته در ادامه مشخص خواهد شد این موضوع، اولین گاف سازمان هواپیمایی نبوده است.

طرح مردم یاری ارتش چیست؟

ارتش در ادامه رسالت‌های حاکمیتی خود، دارای دو نوع طرح مردم‌یاری است که به نوعی شامل طرح‌های محرومیت‌زدایی و کمک به مناطق کمتر برخوردار و دیگری کمک به رفع نیاز‌های مهم جامعه می‌شود. آذر ماه سال ۹۶ طرح مردمیاری که فرمانده بهداشت، امداد، درمان و آموزش پزشکی ارتش جمهوری اسلامی از آغاز آن خبر داده بود مربوط به رفع محرومیت از استان‌هایی، چون سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی می‌شد و هدف این طرح، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به مردم محروم و کم برخوردار است. این طرح‌ها در دیگر مناطق محروم کشور نیز اجرایی شده است.


دیگر اقدام ارتش که به نظر می‌رسد سانحه اتفاق افتاده نیز در راستای آن بوده، تامین نیاز‌ها و ارزاق اصلی کشور است که وارد کردن گوشت‌های منجمد از قرقیزستان هم در راستان این مدل مردم‌یاری ارتش بوده. در هواپیمای ۷۰۷ ارتش نیز که صبح یکشنبه دچار حادثه شد بیش از ۳۰ تا ۴۰ تن گوشت برای جبران کمبود گوشت مورد نیاز بازار وجود داشته است.

اما نکته مهمی که در این بین وجود دارد و همیشه در حوادث این چنینی بر آن تاکید می‌شود نوع هواپیما و از رده خارج بودن یا نبودن و نقش آن در حادثه است که به نظر می‌رسد طرح مباحث مربوط به سن و سال و قدمت این هواپیما، بحثی انحرافی است.

علت اصلی حادثه و موضوعی که نادیده گرفته شد

نکته مهم در حادثه امروز که همان نخستین لحظات، بسیاری از کارشناسان بر آن تاکید کردند هم راستایی دو فرودگاه فتح و پیام و فاصله تنها کمتر از ۱۰ کیلومتر آن‌ها است که به احتمال زیاد خلبان را به اشتباه انداخته است. همچنان که خبرگزاری دولتی ایسنا نیز در گفتگو با یک کارشناس هوانوردی تاکید کرد که این اتفاق یک بار دیگر آن هم به فاصله چند ماه از مسافربری شدن فرودگاه پیام تکرار شده است.

 

این کارشناس هوانوردی به ایسنا گفت که آبان ماه امسال یک هواپیما از مشهد به سمت فرودگاه پیام در حرکت بود، خلبان که از کادر کارکشته پروازی یکی از ایرلاین‌های کشور بوده با وجود دسترسی به اطلاعات مورد نیاز، فرودگاه فتح را با پیام اشتباه می‌گیرد و ارتفاع را برای فرود کم می‌کند، اما در آخرین لحظات متوجه اشتباه خود می‌شود و دوباره برای فرود در پیام اوج می‌گیرد، این اشتباه ممکن بود به قیمت جان ۱۵۰ مسافر به همراه خدمه پروازی تمام شود.

موضوعی که به نظر می‌رسد کاملاً در حادثه امروز صبح نیز تاثیر گذار بوده، اما متاسفانه اینبار نیز به دلایل فوق، خلبان دیر متوجه باند فرود اشتباه شده که دلایل مختلفی، چون وضعیت آب و هوا، نبود سامانه‌های مناسب الکترونیکی و تاخیر در انتقال اطلاعات مناسب از سوی برج مراقبت به هواپیما، در آن به صورت جدی دخیل باشد.

تکرار حادثه هواپیمای مشهد و بی توجهی سازمان هواپیمایی کشوری

اگر اتفاق چند ماه پیش هواپیمای مسافربری مشهد در سایر کشور‌ها رخ می‌داد بدون شک تیمی برای بررسی علت این اشتباه تشکیل شده و با کمک نتایج به دست آمده، از بروز مجدد این اشتباه توسط خلبان بوئینگ ۷۰۷ و کشته شدن چندین نفر از نیرو‌های متخصص و با سابقه نیرو‌های مسلح جلوگیری می‌شد. بررسی این گونه حوادث توسط تیم‌های کارشناسی امری کاملاً عادی در دنیا است، اما ظاهراً نه تنها اتفاقی پس از این حادثه در دستورالعمل‌های فنی و نصب تجهیزات نیفتاده بلکه علیرغم تاکید دفتر بررسی سوانح و حوادث هواپیمایی کشوری، ظاهراً جلوگیری از تکرار حوادث ناشی از همجواری این دو فرودگاه در دستور کار جدی نهاد‌های مسئول نبوده است.


بررسی‌های مشرق از اسناد سازمان هواپیمایی کشور نشان می‌دهد در گزارش ۲۵/ ۸ / ۹۷ دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی کشوری تاکید شده است:

موضوع: حادثه جدی مورخ ۲۵/‏۰۸/‏۹۷‬ پروازهواپیمای MD-۸۸ در مسیر کرج – مشهد

گزارش پرواز و چگونگی بروز حادثه: فاصله فرودگاه فتح تا فرودگاه پیام در حدود ۵.۵ مایل بوده و همچنین باند این دو فرودگاه تقریباّ در یک راستا می‌باشند و بنا به اظهارات معاونت عملیات شرکت (ایرلاین) تاکنون تذکر و بخشنامه لازمی در قالب PIF برای خلبانان صادر نگردیده است.

علیرغم اینکه در این گزارش تاکید شده که این رویداد در حد حادثه جدی بوده است و در عین حال، یادآوری شده که هواپیما با ۱۵۰ مسافر در فاصله یک متری با زمین با هوشمندی خلبان مجدداً پرواز کرده، اما باز به نظر می‌رسد هشدار‌ها و دستورالعمل لازم و همچنین نصب سامانه‌های هشدار دهنده از سوی سازمان هواپیمایی کشوری در خصوص این فرودگاه صورت نگرفته است تا بار دیگر خلبان دچار اشتباه شود.

شاید اگر اطلاع رسانی لازم حتی در حد اطلاع به تیم پروازی قبل از پروز از سوی مسئولان مربوطه صورت می‌گرفت امروز شاهد از میان رفتن چندین خلبان و استاد با سابقه ارتش جمهوری اسلامی و داغدار شدن خانواده‌های آن‌ها نبودیم. در عین حال، بی اطلاعی یا فقدان ارائه اطلاعات لازم از سوی برج‌های مراقبت ۲ فرودگاه اصلی یعنی پیام و مهرآباد که علی القاعده باید به کمک هواپیما جهت فرود در محل مناسب می‌آمدند، علامت سوال دیگری است که باید به آن توجه کرد.

طبیعی است وقتی یک هواپیمای مسافربری با ۱۵۰ مسافر، همین چند هفته قبل دچار چنین مشکلی شده و به لطف الهی و با تبحر خلبان آن، از یک حادثه تلخ جلوگیری شده، هشدار‌ها و توجهات به این مسئله به گونه‌ای باشد که جلوی تکرار حادثه گرفته شود و صد البته یک هواپیما با بیش از ۳۰ تن بار، هنگامی که با یک باند فرود کوچک مواجه شود، نمی‌تواند به سرعت خود را بالا کشیده و جلوی حادثه را بگیرد حتی اگر خلبان و کمک خلبان آن ۲ استاد با سابقه هوانوردی باشند.

عاقبت تحقیق و بررسی حوادث هواپیمایی در کشور

یکی از مواردی که از اتفاقات و رخداد‌های تلخ قبلی به یادگار مانده، فقدان برخورد مناسب و اطلاع رسانی درباره مشکلات مدیریتی و فنی است که منجر به بروز برخی حوادث و سوانح هوایی در کشورمان شده به گونه‌ای که هیچ گاه مشخص نمی‌شود مقام مسئولی در این خصوص، دچار قصور یا تقصیر بوده و باید با وی برخورد و محاکمه شود.


در این میان، عمده گزارش‌ها مصروف به یک سری کلیات و بیان مواردی اظهر من الشمس است و در نهایت نیز به جز واژه تکراری "تقصیر خلبان" هیچ گاه مورد دیگری مطرح نمی‌شود که جلوی تکرار حوادث را بگیرد و در نهایت امر، این افکار عمومی و خاک است که به سردی می‌گراید و در یاد نهاد‌های نظارتی همچون مجلس یا رسانه‌ها نمی‌ماند که بپرسند بالاخره کدام مسئول و دستگاه، باید پاسخگوی آن حادثه باشد.

اما این بار سرنخ‌ها و شواهد مهمی وجود دارد که نشان می‌دهد می‌توان عواملی، چون تجهیزات ناکافی، بی توجهی مسئولان برج مراقبت یا آن‌هایی که حرکت و فرود این هواپیما را در سامانه‌های خود نظاره می‌کردند و واکنشی نشان ندادند و آن‌هایی که گزارش حادثه قبلی را دیدند و اقدام اساسی و مناسبی انجام ندادند را فراخواند و پرسید چگونه است که ۲ اتفاق یکسان ظرف ۲ ماه در کشور رخ می‌دهد؟ کدام سازمان عاقل از یک سوراخ اینگونه ۲ بار گزیده می‌شود؟!