نظر ۱۵ اقتصاددان درباره دستکاری نرخ ارز توسط دولت/ معیشت مردم؛ گروگان مذاکرات
کد خبر: 25896
۱۵ اقتصاددان مطرح کشور معتقدند که دولت پیش از این نیز می توانست قیمت ارز را پائین بیاورد، اما بنابر گفته رئیس دفتر رئیس جمهور، این کار را انجام نداد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی قم فردا، عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی یک برنامه تلویزیونی با تاکید بر اینکه پایین آمدن قیمت دلار سیاسی نیست، می‌گوید: چرا باید برای سیاسی کاری نرخ دلار را پایین بیاوریم؟.
انتهای پیام/
او افزود: به ارزپاشی اعتقاد ندارم و ۳ سال است که روش مدیریت بازار عوض شده است. معتقدم دلار ۲۱ یا ۲۲ هزار تومانی غیرمنطقی است و قیمت ارز حتما تعدیل خواهد شد و زیر ۲۰ هزار تومان می‌رود.
همتی با بیان اینکه بانک مرکزی نهاد سیاسی نیست، بیان کرد: به دستور مقام معظم رهبری باید ارزش پول ملی افزایش یابد، این یعنی نرخ ارز باید کاهش یابد.
کاهش نرخ ارز بازی روانی جدید دولت است
حجت الله عبدالملکی اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) در خصوص علل روند کاهشی قیمت طلا و سکه در بازار گفت: در طول ۸ سال گذشته دولت یازدهم در رابطه با اثر تحریم ها بر مسائل اقتصادی بیش از اثرواقعی آن تاکید کرد و باعث ایجاد یک جو روانی افزایش قیمت ارز در کشور شد.
وی افزود: جو روانی و بزرگ نمایی اثر تحریم ها بر مسائل اقتصادی و تجاری و همچنین هجوم افراد برای خرید ارز و امتناع از فروش توسط کسانی که که احتکار خانگی ارز داشتند به دلیل اینکه پیش بینی می کردند قیمت آن بازهم افزایش پیدا کند، دست به دست هم داد تا مجموع این عوامل سبب افزایش قیمت در طول این چند سال گذشته شود.
عبدالملکی در خصوص اتفاقات چند هفته اخیر در رابطه با سقوط ناگهانی قیمت ارز و طلا خاطر نشان کرد: اقدامات انجام شده در هفته های اخیر یک بازی روانی جدید دولت در کشور است که وانمود کند مذاکرات در مسیر خوبی در حال پیشرفت است و احتمال لغو تحریم ها و بازگشت به دلار برجام وجود دارد، این موارد در کنار اخبار واصله در مورد آزاد کردن بخشی از منابع ارزی باعث ایجاد حس آرامش در بازار شده است.
این اقتصاد دان تاکید کرد: اگر دولت بخواهد همچنان به بازی روانی خود ادامه دهد، قیمت ارز یکدفعه پس از چند هفته سقوط افزایش ناگهانی را خواهد داشت.
عبدالملکی در خصوص قیمت تعادلی ارز و طلا در بازار عنوان کرد: اگر احتکار های خانگی عرضه شود و حالت روانی دلار زدگی اصلاح شود آنقدر منابع در دسترس است که قیمت تعادلی به زیر ۱۵ هزارتومان برسد و طلا هم یک کالای کاملا تجارت پذیر می باشد و قیمت آن به افزایش و کاهش نرخ ارز و دلار وابسته است
کاهش صوری نرخ ارز در روزهای اخیر
عبدالمجید شیخی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی نیز با اشاره به اتفاقات اقتصادی اخیر در کشور و صدور کیفرخواست برای رئیس‌کل سابق بانک مرکزی اظهار کرد: اگر همه حوادث چند روز گذشته را در کنار هم بگذاریم، باهم در یک مسئله قابل اجتماع و حساب‌شده هستند.
وی افزود: باندی فساد طلب در حال برنامه‌ریزی توطئه جدید هستند تا آبروی ازدست‌رفته و وجاهت اجتماعی از بین رفته توسط خودشان را به دست آوردند و به دنبال این هستند تا کلاه جدیدی سر مردم بگذارند و در انتخابات پیش رو رأی بیاورند.
شیخی با بیان اینکه دروغ‌گو حافظه ندارد، بیان کرد: دولت متشتت، بی‌برنامه و بی‌سواد برای اداره اقتصاد کشور، مرتباً در هشت سال گذشته و در شرایط مختلف همه‌شان سخنگوی دولت بودند؛ یعنی از رئیس‌جمهور تا حتی معاونان وزرا هرکدام یک نظری دادند و تشتت آرایشان برای مردم برملا شد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: اخیراً هم معاون اول رئیس‌جمهور و هم رئیس دفتر رئیس‌جمهور لو دادند که دلار توسط خودشان دستکاری می‌شود و در واقع نبض بازار و سررشته کلاف نرخ ارز دست خودشان است.
وی با اشاره به صدور کیفرخواست «ولی‌الله سیف»، رئیس‌کل سابق بانک مرکزی به اتهام تضییع ۳۰ میلیارد دلار و ۶۰ تن ذخیره طلا تصریح کرد: این یک اقدام و عمل به‌موقع از سوی قوه قضاییه بود و توصیه ما هم این است که این پرونده تنها برای رئیس‌کل سابق بانک مرکزی باز نشود، چون در کشور ما و در محافل علمی و اجرایی این یک امر جاافتاده است که بانک مرکزی استقلال کامل از دولت ندارد و در واقع دستورات دولت را اجرا می‌کند.
کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: حیف‌ومیل کردن ۱۸ تا ۲۲ میلیارد دلار و یا حیف‌ومیل کردن ۶۰ تن طلا و اعطای آن‌ها به رانت‌خواران، حساب‌شده بوده و به دستور هیئت دولت صورت گرفته و شخص رئیس‌جمهور مسئول است.
وی بیان کرد: اگر تنها برای رئیس‌کل سابق بانک مرکزی این پرونده باز شود، بخش پنهان این توطئه بزرگ برملا نمی‌شود، بنابراین همه باند این توطئه بزرگ بایستی شناسایی و پاسخگو باشند.
شیخی در ادامه با اشاره به کاهش صوری نرخ ارز در روزهای اخیر گفت: این کاهش صوری توسط دولت در حال انجام است و هیچ اتفاقی هم نه در رفع تحریم‌ها افتاده و آن عامل مؤثر تحریم که آمریکا و باند صهیونیسم جهانی هستند هم هیچ حرکت جدیدی از خودشان نشان ندادند که حتی تأثیر روانی در بازار ارز داشته باشد، چه برسد به اینکه تأثیر عملی داشته باشد.
کارشناس مسائل اقتصادی اضافه کرد: گشایش‌های ارزی که این روزها دنبال می‌شود، از پیش طراحی شده بوده و در راستای مذاکراتی است که اسم آن نه مذاکرات فرسایشی بلکه فرسایش مذاکراتی است و برای انحراف افکار عمومی و برای دور زدن نظام جمهوری اسلامی انجام می‌شود و قصد براندازی در انتخابات را دارد.
وی تصریح کرد: این جریان به دنبال این است که توطئه سال ۸۸ دوباره تکرار شود که یک اغوای عمومی و یک شوک بزرگ را به‌صورت صوری و موقت در اقتصاد ایجاد کنند و با همکاری آمریکا و غرب یک ژست گشایش اقتصادی را به رخ مردم بکشند تا بتوانند تأثیر لازم را در انتخابات داشته باشند.
شیخی تصریح کرد: این مسائل باید در پرونده رئیس‌کل سابق بانک مرکزی به‌صورت وسیع باز شود و اینجا هم تعقیب مجرم پس از اعمال جرم مطرح نیست، بلکه مصالح کشور ایجاب می‌کند، مجرمانی که قصد دارند مجدداً جرمی را در قبل و بعد از ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ مرتکب شوند، پیشاپیش بایکوت شوند و جلوی اعمال جرم آن‌ها گرفته شود.
کارشناس مسائل اقتصادی در پایان گفت: این مسئله امروز برای محافل علمی و تحلیلی جامعه روشن شده که این جریان به دنبال آغاز یک براندازی جدید علیه جمهوری اسلامی ایران هستند.
امضای تفاهم نامه ایران و چین، دیوار تحریم‌ها را ریخت/ شرایط اقتصادی فعلی به وین ارتباطی ندارد
جعفر قادری کارشناس اقتصادی و نماینده مردم در مجلس نیز در رابطه با کاهش قیمت ارز و طلا قبل از توافق وین اظهار کرد: علنا تحریم ها با امضای تفاهم نامه سند راهبردی ایران و چین شکسته شده است، آمریکایی ها چه تحریم ها را لغو کنند و چه نکنند مثل گذشته تمام تخم مرغ ها در سبد برجام نیست.
وی گفت: وقتی می توانیم به راحتی نفت را به چین بفروشیم و یا به راحتی می توانیم ازمنابع مالی و فاینانس چین استفاده کنیم و وقتی می توانیم ارتباطات تجاری با چین برقرار کنیم دیگر دلیلی ندارد که بخواهیم به آمریکایی ها باج داده و خودمان را دچار برجام کنیم.
این کارشناس اقتصادی افزود: بنابراین شرایط نسبت به گذشته کاملا متفاوت شده و با اتکا به توانمندیهای داخلی و ارتباطاتی که با کشورهای همسایه داریم و موفقیت هایی که در جبهه های سوریه، عراق و لبنان داشتیم در مجموع ارتباطات و موفقیت هایی که در حال حاضر با کشورهای همسایه داریم دلیلی ندارد که آمریکایی ها بخواهند مثل گذشته با فشار برجام برای ما ایجاد مشکل کنند.
قادری عنوان کرد: هم اکنون اگر ترامپ هم بر مسند می ماند دیگر آمریکایی ها قادر نبودند سیاست گذشته اشان را ادامه دهند و شرایط کاملا فرق کرده است.
وی ادامه داد: ما در حال حاضر در شرایطی هستیم که خیلی راحت می توانیم مسائل و مشکلاتمان را حل کنیم و این خیلی ارتباطی با وین ندارد.
این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: این نشان دهنده شکست سیاستهای آمریکا و موفقیت های کشور ایران و روزنه جدیدی است که با چین باز شده خود آمریکایی ها می دانند که اگر بخواهند فشار بیشتری بر ایران وارد کنند دیگر چنین امکانی مثل گذشته ندارند.
قادری خاطرنشان کرد: اگر ما بتوانیم نفت خود را به چین و روسیه بفروشیم و از منابع و ظرفیت های آنان استفاده کنیم دلیلی ندارد که به آمریکا باج دهیم. به نظر من تغییر شرایط اقتصادی فعلی به وین ارتباطی ندارد.
قیمت کالاها با دلار ۲۵ تا ۲۸ هزار تومانی است
حسین محمودی‌اصل کارشناس مسائل اقتصادی هم با بیان اینکه موافق کاهش قیمت دلار هستم اما این مورد را باید همه‌جانبه دید، گفت: وقتی فقط قیمت دلار، پایین بیاید اما کالاها و بهای تمام‌شده با دلار ۲۵ تا ۲۸ هزار تومانی باشد، طبیعی است که نمی‌توانیم صادرات داشته باشیم.
وی افزود: ریزش قیمت دلار با این شدت و التزامات سبب می‌شود که تولید و صادرات ما آسیب می‌بیند لذا باید شاهد منطق در این مساله باشیم.
کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه مشخص نیست بانک مرکزی که قیمت دلار را به این شدت کاهش داده و این جو را ایجاد کرده آیا عَرضه هم می‌کند یا خیر، گفت: مساله این است که نرخ دلار در هر قیمتی که بازارساز، لحاظ می‌کند بتواند حفظ شود.
وی تصریح کرد: حفظ تثبیت قیمت ارز، بسیار مهم است و باعث می‌شود که تولیدکننده، صادرکننده و تمام مردم با اطمینان خاطر بتوانند به فعالیت‌های اقتصادی خود بپردازند.
محمودی‌اصل با بیان اینکه با بی‌ثباتی قیمت دلار، شاهد کاهش صادرات غیرنفتی خواهیم بود، خاطرنشان کرد: خود این امر می‌تواند به عنوان یک اهرم کنترل‌کننده قیمت دلار و جلوگیری از اُفت قیمت آن عمل کند.
کارشناس مسائل اقتصادی در پاسخ به ارتباط کاهش قیمت دلار با مذاکرت وین گفت: این امر، کاهش انتظارت تورمی است و همانطور که مشاهده شد بازار بورس نیز اولین و سریع‌ترین عکس‌العمل را به این شرایط نشان داد.
وی با بیان اینکه احساس بازار این است که اگر به توافق نرسیم هم حداقل شرایط بد نخواهد شد، اظهار داشت: قطعاً انتظارات تورمی است که باعث می‌شود افرادی که دلار داشتند، اقدام به فروش آن کرده و افرادی هم که نیاز به دلار داشتند، خرید خود را به تاخیر بیندازند.
محمودی‌اصل با تاکید بر اینکه این امر سبب ایجاد عامل روانی شده اما در عمل اتفاقی نیفتاده است، خاطرنشان کرد: مقداری از سختگیری‌ها کم شده و به فرض، میزان فروش نفت ما بالاتر رفته اما از سوی دیگر چون اتفاق خاصی در عمل نیفتاده و حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار، دلار خانگی داشتیم که افراد برای انتظارات تورمی و جهت حفظ ارزش پول خریده بودند، این دلارها به بازار آمد و سبب قفل کردن قیمت‌ها شد.
وی با بیان اینکه این شرایط در کالا وجود ندارد، تصریح کرد: مردم، کالایی ذخیره نکرده بودند که با پایین آمدن انتظارات تورمی، عَرضه کنند بنابراین در زمینه کالا به دلیل نبود عرضه، قیمت‌ها همچنان بالاست اما در دلار به دلیل انتظارت تورمی، عَرضه دلار بالاست که باعث اُفت قیمت آن شده است.
کارشناس مسائل اقتصادی با بیان اینکه همچنان که با رشد شدید دلار مخالفیم با اُفت شدید آن نیز مخالفیم، گفت: باید بازار باثباتی داشته باشیم.
عرضه کننده ارز و سکه فقط بانک مرکزی است
حجت الاسلام والمسلمین سید کاظم رجایی از اساتید اقتصاد اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به مسئله کاهش قیمت های اخیر در ارز، سکه و طلا، اظهار داشت: معمولا در بازار کالا و خدمات یک مکانیزم بازار وجود دارد که در این بازار قیمت ها شکل می گیرد و تعیین می شود در اینجا عرضه و تقاضا است که تعیین کننده قیمت است.
وی ادامه داد: اما برخی از کالا ها بازار ندارد. ارز کالایی است که عرضه کننده آن یکی، آنهم بانک مرکزی است. ارز و سکه با نخود و لوبیا و گوشت متفاوت است.این کالا مجموعه عرضه کنندگانی و مجموعه تقاضاکنندگانی دارد فلذا قیمت های این کالا بر اساس عوامل پشت صحنه بازار اعم از پشت صحنه عرضه و پشت صحنه تقاضا تعیین می شود.به عنوان مثال وقتی خشکسالی می شود قیمت حبوبات افزایش می یابد و یا وقتی کرونا می آید کالایی به نام ماسک مورد احتیاج می شود که این تقاضا باعث افزایش قیمت خواهد شد.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: این جا یک سوال پیش می آید آیا ارز و سکه مانند کالای دیگر است که مجموعه ای از تقاضا کننده و مجموعه عرضه کننده داشته باشد؟ نه اینگونه نیست. عرضه کننده ارز و سکه فقط بانک مرکزی است.
وی افزود: وقتی در بازار برای کالایی فقط یک عرضه کننده باشد قیمت توسط آن عرضه کننده انحصاری تعیین می شود.
رجایی با اشاره به اینکه در سکه و ارز یک نوع تقاضای سفته بازی وجود دارد، خاطرنشان کرد: دولت و بانک مرکزی موظف است نقدینگی را به سمت تولید هدایت کند اما متاسفانه این مسئله انجام نمی شود و به همین دلیل بر سر راه تولید مانع ایجاد می شود.
وی تاکید کرد: راه های جهت دهی نقدینگی به سمت تولید بسته است. سود سمت تولید با تمام ریسک های سنگین آن نسبت به سود سفته بازی در ارز و سکه و زمین و مسکن و حتی بازار ثانویه بورس بسیار ناچیز است به همین دلیل این مسئله موجب می شود که سرمایه داران نقدینگی خود را به سمت سفته بازی ببرند تا سود بیشتری را کسب کنند.
این اقتصاددان حوزوی ادامه داد: این بازار کاذب ایجاد شده ناشی از سیاست های بانک مرکزی است که فقط سمت تقاضا است یعنی یک مجموعه تقاضا کننده شکل گرفته است ولی همچنان عرضه کننده سکه و ارز بانک مرکزی است. پس باید گفت این بازاری نیست که وقتی قیمت ها افزایش پیدا می کند دنبال دلایل آن باشیم چرا که این قیمت ها باید توسط بانک مرکزی کنترل شود.
رجایی با اشاره به اینکه کنترل کننده قیمت ارز و سکه بانک مرکزی است، گفت: باید مالیات بر عایدی سرمایه در ارز و سکه هم ایجاد شود.
کاهش قیمت ارز انتخاباتی است و هیچ مبنای اقتصادی ندارد
رضا سپهوند کارشناس اقتصاد بیان کرد: در حال حاضر کاهش قیمت ارز و طلا به دلیل اهداف انتخاباتی است و هیچ مبنای اقتصادی ندارد.
وی افزود: درحالی‌که غربی‌ها می‌گویند تا توافق راه درازی مانده اما عده‌ای می‌گویند تحریم‌ها برداشته‌شده است و برخی اشتیاق زیادی برای مذاکره و توافق دارند درحالی‌که هنوز اتفاقی رخ نداده است.
کارشناس اقتصادی عنوان کرد: وقتی اعلام می‌کنند که قیمت ارز کاهش‌یافته، باید پرسید که به دنبال آن قیمت کدام کالا کاهش‌یافته است، آیا این امر در کاهش قیمت مسکن و خودرو اثرگذار بوده و توانسته از قیمت آن‌ها بکاهد؟
وی تصریح کرد: نباید منکر تحریم‌ها شد اما اگر مدیریت به‌درستی صورت می‌گرفت و ارز پاشی‌های این تیم که ارز ۴۲۰۰ تومانی را به مبلغ ۳۰ میلیارد دلار برای واردات غیر ضرور اختصاص دادند، اگر این موارد نبود دچار چنین مشکلی نمی‌شدیم.
کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: اینکه ذخایر کشور به‌صورت ارزان در اختیار عده‌ای نورچشمی قرار داده شود دوباره مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
افزایش و کاهش قیمت دلار در سالهای اخیر صرفا با دلایل اقتصادی نبوده است
گودرزی کارشناس مسائل اقتصادی هم با اشاره به کاهشی شدن قیمت طلا و دلار طی روزهای گذشته، گفت: افزایش و کاهش قیمت طلا و دلار در طی سالهای اخیر صرفا با دلایل اقتصادی صورت نگرفته است.
وی افزود: بحث های روانی و سیاسی جامعه یکی از دلایل اصلی افزایش ها و کاهش های صورت گرفته در قیمت طلا و دلار است. اگر نگاهی به روند گذشته داشته باشیم مشخص می شود که قیمت دلار با اظهار نظر یک مقام مسئول در بانک مرکزی در مورد ارز مسافرتی بالا و پایین می شود.
گودرزی با اشاره به تغییر قیمت طلا در کشورمان، گفت: البته تغییر قیمت این فلز با ارزش با انس جهانی هم در ارتباط است و فقط فضای داخلی روی آن تاثیرگذار نیست. البته نسبت عرضه و تقاضا در طلا، دلیل دیگر تغییر قیمت آن است.
این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه تورم در ایران همواره وجود داشته است، تصریح کرد: این مهم نیز بر روی افزایش قیمت دلار و طلا تاثیرگذار است ولی در مجموع باید گفت که افزایش قیمت طلا و دلار صرفا به دلایل اقتصادی نبوده است.
وی با اشاره به افزایش قیمت دلار تا ۳۳هزار تومان در سال گذشته، گفت: سیاست گذاری های اقتصادی، سیاست های مالی و پولی بانک مرکزی و بحث های روانی باعث این افزایش شد و امروز هم به نظر می رسد با توجه به اینکه هنوز اتفاق خاصی در اقتصاد کشور رخ نداده است و توافق وین هنوز به نتیجه ای نرسیده، کاهشی شدن قیمت آن بیشتر جنبه روانی دارد. البته شایعات در خصوص آزادسازی منابع ارزی ایران در سایر کشور ها از جمله آزادسازی ۷میلیارد دلار می تواند تاثیرات خود را بر روی قیمت ارز و طلا در ایران بگذارد.
گودرزی تاکید کرد: با توجه به اینکه هنوز نه تحریم ها برداشته شده، نه منابع ارزی خاصی آزاد شده و در مجموع اتفاق خاصی در ماه های گذشته نیفتاده، بنظر می رسد بحث های روانی خصوصا مباحث مطرح شده در مذاکرات وین بیشترین تاثیر را در کاهش نرخ دلار داشته است.
وی افزود: بنظر می رسد با توجه به وضعیت اثرپذیر بودن اقتصاد ایران از مسائل سیاسی، اگر پالس های مثبتی از مذاکرات در وین ارسال شود، کاهش قیمت دلار و طلا ادامه دار باشد. البته اگر این روند کاهشی ادامه دار باشد، قطعا قیمت دلار از ۱۶ یا ۱۷ هزار تومان پایین تر نخواهد آمد چرا که نرخ واقعی دلار در همین قیمت ها است.
گودرزی تصریح کرد: پیش بینی می شود کاهش قیمت ها تا انتخابات ادامه دار باشد مگر اینکه اتفاقات دیگری رقم بخورد که جلوی کاهش آن را بگیرد و باعث افزایش آن شود.
دولت، مردم را بازیچه اهداف سیاسی قرار داده است؟
علی کوهی کارشناس مسائل اقتصادی و مدرس دانشگاه آزاد کرج اظهار کرد: با اظهارنظر "واعظی" رئیس دفتر رئیس جمهور که گفته بود بالا بردن قیمت دلار کار دولت بوده بیشتر به یقین نزدیک شد. اما پایین آمدن قیمت دلار و طلا آن هم بیشتر از آنچه که حباب روانی ارزیابی شود، در بزنگاه های سیاسی ماجرا را بیشتر مشکوک می کند.
وی افزود: اظهارات جهانگیری درباره نقش مجلس در جلوگیری از کاهش نرخ ارز را نشانه بی‌دقتی وی در طرح موضوع یا بی‌اطلاعی از مصوبات مجلس خواند و پیشنهاد داد؛ معاون اول رئیس‌جمهور نسبت به موضوعات اطلاعات بیشتری به دست آورد، زیرا مبنای مصوبات مجلس قانون برنامه ششم توسعه است.
این کارشناس تصریح کرد: مجلس نه تنها از کاهش نرخ ارز جلوگیری نکرد، بلکه معتقد است نرخ کنونی ارز فراتر از ارزش واقعی بوده و ناشی از سفته بازی و فضای روانی است.
کوهی گفت: این موضوع برای مردم ملموس است که بعد از انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و اکنون قبل از تمام شدن مذاکرات وین، دلار و طلا بیش از آنچه که تاثیر روانی ارزیابی شود، رو به کاهش می گذارد آن هم بدون اینکه تحریمی لغو شده باشد یا تغییری در مبادلات پولی و بانکی اتفاق افتاده باشد!
وی ادامه داد: کاهش قیمت دلار در این روزها اتفاق خوبی است اما سوال مهم اینجاست: آیا فشار اقتصادی دو ساله در سال های اخیر و قربانیان مادی و معنوی که داشته مصنوعی بوده و دولت، مردم را بازیچه اهداف سیاسی قرار داده است؟
این کارشناس تصریح کرد: به نظر می رسد این موضوع نیاز فوری به بررسی و راستی آزمایی قضایی دارد؛ اما این کاهش شدید نشان دهنده این است که باز هم چشم دولتی ها به غرب و مذاکرات است.
کوهی افزود: مذاکره ای که نتیجه نداشته ولی باعث کاهش نرخ ارز و طلا شده است؛ شاید این نیز نقشه جدید لیبرال ها برای انتخابات ۱۴۰۰ است.
وی گفت: مردم کشور ما به شدت باهوش هستند و هیچ گاه فریب حربه های این چنینی را نخواهند خورد؛ کلید حل مشکلات کشور مذاکره نیست؛ به فرموده رهبری، دولت جوان انقلابی علاج مشکلات اقتصادی کشور است.
این کارشناس در خاتمه خاطرنشان کرد: این افت شدید قیمت دلار و طلا نشان می دهد دولت لیبرالی از هول حلیم انتخابات پیش دستی کرده و خودش تحریم های ظالمانه اش را علیه ملت بر می دارد تا تاکید کند مذاکره که نتیجه کار اصلاحات بوده بی نتیجه نبوده و ما به وعده ها انتخاباتی مان در ۱۰۰ روز پایانی دولت رسیدیم.
برای نشان دادن اثر مذاکرات، نرخ دلار را کاهش دادند
مهدی بشارتده سلوطی کارشناس اقتصادی درباره اظهارات واعظی با تایید عامدانه بودن افزایش قیمت دلار از سوی دولت، می‌گوید: به این دلیل که مولفه‌ای در بحث اقتصاد وجود دارد که گفته می‌شود کسری بودجه دولت را وقتی بخواهید تامین کنید می‌بایست دلار را به مقابل مثل هر مقدار دلاری که می‌گیرید در بازار آزاد تبدیل به معادل ریالی می‌کنید و این معادل ریالی را به صندوق باز می‌گردانید.
وی افزود: اینجا هم دولت دست به چنین اقدامی زد و دلار را وارد بازار آزاد کرد و معادل ریالی آن را به صندوق جهت تامین کسری بودجه بازگرداند.
دکترای اقتصاد گرایش سیاست و توسعه، خاطرنشان کرد: این مازاد قیمت دلار دولتی و آزاد در هیچ جای حساب‌های ملی هم نمی‌نشیند و لذا برای افزایش قیمت دلار، عامدانه بودن این امر از سوی دولت مسجل است.
این کارشناس اقتصادی، ادامه داد: برای کاهش قیمت دلار نیز باید در شرایط فعلی با نگاه سیاسی به این مسئله نگاه کرد؛ به دلیل اینکه در پی این امر، مردم را خوش‌بین کنند که مذاکرات، نتیجه داده است.
بشارتده سلوطی گفت: برای اینکه به مردم القا شود که مذاکرات وین، اثرگذار و موفق بوده، شاهد کاهش نرخ دلار در بازار هستیم و قرار است به جامعه این پیام مصادره شود که این کاهش قیمت در نتیجه مذاکرات گفت‌وگوی ایران و امریکا بوده است.
وی تصریح کرد: این جو روانی از سوی خود دولتی‌ها به جامعه القا شده است و این اتفاق هم در شرایط کنونی در کف جامعه، افتاده است. لذا می‌توان نتیجه گرفت که هم افزایش و هم کاهش نرخ دلار با دخالت دولت رخ داده است.
این کارشناس اقتصادی، عنوان کرد: البته می‌توان یک سری از عوامل دیگر را نیز در این ماجرا دخیل دانست مانند این مسئله که ما کاهش تقاضا در بحث ارز را داشتیم و این در نرخ دلار بسته به عرضه و تقاضا موثر بوده و از سویی دیگر ما یک بخشی از دارندگان دلارمان به مشتریان خانگی بر می‌گردد که در پی روند نزولی ارز جهت پیشگیری از زیان بیشتر به سمت بازار سرازیر می‌شوند و با افزایش عرضه و کاهش تقاضا، طبیعتا کاهش نرخ را شاهد هستیم.
بشارتده سلوطی تاکید کرد: البته یک مقدار هم به تنش‌هایی که از قبل در بازار وجود داشته است و حالا کمتر شده است بر می‌گردد و در این کاهش نرخ، مزید بر علت شده است.
وی اضافه کرد: همین مسئله در بحث سکه نیز رخ داد و دیدیم که وقتی تنش‌های بازار می‌خوابد، آن حباب قیمتی به واسطه کم شدن تقاضا از بین می‌رود و لذا این اتفاق که توأمان در بازار سکه و ارز افتاده است در حال طی روند کاهشی خود است و بنظر می‌رسد این روند همچنان ادامه دار خواهد بود.
دکترای اقتصاد گرایش سیاست و توسعه، در پاسخ به این سوال که قیمت‌های ارز و سکه طی ۲۴ ساعت گذشته یک روند صعودی را در پیش گرفته است؛ اظهار کرد: این روند صعودی، موقتی است و بنظر می‌رسد این روند کاهشی حتی از کف قیمتی روزهای قبل نیز پایین‌تر خواهد آمد.
این کارشناس اقتصادی، بیان کرد: مع‌الوصف باید بگوییم از آنجا که نگاه دولت به دلار یک نگاه سیاسی است و می‌خواهند مذاکرات وین و بحث برجام را خوب جلوه بدهند، این القا کردن نگاه مثبت به این مذاکرات را ماحصل کاهش نرخ ارز می‌پندارند و شاهد این اتفاق طی هفته‌های اخیر هستیم.
بشارتده سلوطی یادآور شد: نظر کارشناسان اقتصادی در خصوص علت اصلی کاهش قیمت ارز و سکه، کاهش تقاضا در بازار است نه بحث برجام و مذاکرات وین.
امیدآفرینی به نفع کاندیداهای دولت
حسن حیدری کارشناس اقتصادی نیز اظهار کرد: در این سیکل و پروسه احزاب برای جذب مشارکت تدبیری می‌کند تا قیمت‌ها کاهشی باشد.
وی ادامه داد: این امر نوعی امیدآفرینی و امری به نفع کاندیداهای حزب حاکم است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه گفت: همچنین شوک خبری مذاکرات وین بدون ایجاد هر گونه تحول، بر روی بازار با یک شوک خبری موجب ایجاد تغییرات موجود شده است.
حیدری اظهار داشت: هنوز از مذاکرات و روند آن خبر موثری معلوم نیست، و شوک خبری این مذاکرات تحولات اخیر را رقم زده است. این شوک خبری منجر می‌شود که ارز به بازار تزریق گردد و این امر کاهش قیمت‌ها را به دنبال دارد.
وی گفت: این شوک خبری به نفع دولت و موثر بر متغیرهای اقتصادی است. با این وضعیت و شرایط کنونی پیش‌بینی می‌شود روند کاهشی قیمت‌ها در بازار ادامه داشته باشد.
دولت برای تأمین بودجه قیمت ارز را افزایش داد
رضا تنهایی مقدم، پژوهشگر اقتصادی، پیرامون نوسانات قیمت ارز و طلا در روزهای اخیر، اظهار کرد: زمانی که سیستم تأمین بودجه دولت با مشکل مواجه است، دولت برای تأمین مالی از هر راهی استفاده می‌کند که یکی از این راه‌ها دست بردن در قیمت ارز، بورس و حتی چاپ پول نقد و توزیع آن در بازار است.
وی ضمن اشاره به اینکه دولت روحانی برای تأمین بودجه خود دست به افزایش قیمت ارز برده است، افزود: در حال حاضر اتفاق خاصی در اقتصاد کشور نیفتاده است که ما شاهد کاهش ارزش دلار باشیم از این رو با توجه به اینکه دولت در حال مذاکره با طرف‌های برجام در وین است، اقدام به یک سری کارهای نمایشی مانند کاهش قیمت دلار کرده است.
تنهایی مقدم یادآور شد: متأسفانه اقتصاد کشور به‌شدت تحت تأثیر نمایش‌های سیاسی دولت بوده است زیرا این دولت بیشتر دولت نمایش بوده است و ازجمله کارهایی که طی این چند سال انجام نداد، سامان دادن به وضعیت اقتصادی کشور بود.
این پژوهشگر اقتصادی اولویت اول دولت را نمایش و روایت به‌جای حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم دانست و گفت: دومین اولویت دولت موضوعات سیاسی بود و آنهم بخشی از سیاست که مربوط به سیاست خارجه می‌شد و خواست با این‌ها اقتصاد را مقداری به سامان جلوه دهد که یک جاهایی نیز در این روایت و جلوه سازی موفق بود و در اکثر جاها روحانی از آن یاد می‌کند.
وی خاطر نشان کرد: پایین آوردن موقتی قیمت ارز که کار اقتصادی محسوب نمی‌شود زیرا باید ارز در قیمت پایین ثبات داشته باشد نه اینکه تنها در یک دوره کوتاه مدت روند نزولی پیدا کند از طرف دیگر پایین آمدن قیمت دلار تأثیر چندانی بر قیمت کالاها ندارد زیرا کف بازار دارای هوش اقتصادی است و می‌فهمد که این پایین آمدن قیمت دلار نمایشی است.
تنهایی مقدم با اشاره به اینکه بسیاری از افراد کاهش قیمت ارز را اقدام انتخاباتی دولت می‌دانند، افزود: به اعتقاد من این دولت و تفکر حامی آن، امید چندانی به رأی آوردن در دوره بعدی ریاست جمهوری ندارند اما می‌خواهد با آمار سازی و پایین آوردن قیمت دلار در پایان دولت خود یک کارنامه خوب برای خود ایجاد کنند و چشم داشته باشند به ۴ یا ۸ سال آینده که دوباره با نمایش و آمارسازی خود را وارد عرصه انتخاباتی کنند.
این پژوهشگر اقتصادی گفت: دولت در پایان دوره خود اصرار دارد که ما دولت بدون تحریم را تحویل دولت بعدی داده‌ایم و اگر این تفکر بتواند در دوره بعدی نیز رأی بیاورد باید دستشان را بوسید که چقدر ماهرانه توانسته‌اند نمایش بازی کنند تا بار دیگر مردم به آن‌ها اعتماد کنند اما بعید می‌دانم آنقدر هم هنرمند باشند ولی با این وجود می‌خواهند ۴ یا ۸ سال آینده بگویند که ما یک دولت بدون تحریم به شما تحویل دادیم اما شما دوباره تحریم‌ها را بازگرداندید.
نرخ دلار توسط سیاستهای بانک مرکزی تعیین می‌شود
حسین محمدی کارشناس اقتصادی هم با بیان اینکه بخش عمده‌ای از نرخ دلار در ایران توسط سیاستهای بانک مرکزی تعیین می‌شود، گفت: هرچند به زبان گفته می‌شود که وضعیت بازار، قیمت دلار را تعیین می‌کند اما در واقعیت اینطور نیست چرا که تجربه در سالهای اخیر نشان داده که بانک مرکزی هر وقت خواسته، قیمت دلار را با نوسان مواجه کرده است.
محمدی با بیان اینکه هیچ اتفاقی نه در داخل و نه در خارج از کشور مبنی بر کاهش قیمت دلار نیفتاده است، تصریح کرد: نه تفاهمنامه جدیدی منعقد شده و نه مذاکرات به نتیجه رسیده و همچنین در داخل کشور نیز اتفاقاتی نیفتاده که بگوییم بر نرخ دلار، تاثیرگذار بوده است.
عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با تاکید بر اینکه کاملاً مشخص است که قیمت دلار به شکل ساختگی و از ناحیه بانک مرکزی تعدیل شده و پایین می‌آید، گفت: کاهش قیمت دلار ۲ نگاه و رویکرد می‌تواند داشته باشد.
وی اظهار داشت: رویکرد اول این است که با توجه به اینکه دولت فعلی به دلیل مشکلات و شرایط سخت اقتصادی کشور، احساس می‌کند که دولت بعدی دیگر در دست این گروه نخواهد بود لذا می‌خواهد دولت بعدی را با چالش جدی مواجه کند.
محمدی خاطرنشان کرد: قصد دولت این است که اعلام کند که ما دولت را مثلاً با دلار ۱۸ هزار تومانی تحویل دادیم و اگر ما می‌ماندیم باز هم قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کرد.
عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی زنجان با بیان اینکه رویکرد دیگر این است که کاهش قیمت دلار می‌تواند یک شعار انتخاباتی هم باشد، گفت: دولت می‌تواند از کاهش نرخ دلار، بهره‌برداری انتخاباتی کرده واعلام کند که باز هم مذاکرات می‌خواهد نتیجه بدهد و قیمت‌ها کاهش می‌یابد و اگر دولت بعدی با رویکرد دیگری بر سر کار آید، باز هم وضعیت اقتصادی با بحران مواجه خواهد شد.
وی تصریح کرد: به همین دلیل، معمولاً نظر تمام کارشناسان نیز بر این است که قیمت دلار در شرایط فعلی به واسطه خود بانک مرکزی پایین می‌آید نه سیاستهای کلانی که در بازار است.
آیا اتفاق خاصی در اقتصاد رخ داده است؟
بهمن قدمی دمابی کارشناس مسائل اقتصادی و استاد دانشگاه هم گفت: در دو سال اخیر شاهد افزایش قیمت در کالاهایی مثل مسکن، ارز، طلا، خودرو و... بودیم.حدود دو ماهی است که این قیمت‌ها روند نزولی پیدا کرده و در حال کاهش است، سؤال مطرح شده این است که آیا اتفاق خاصی رخ داده؟ و دلیل این کاهش قیمت‌ها چیست؟
وی ادامه داد: در علم اقتصاد وقتی قیمت یک کالا روند افزایشی دارد یعنی چند اتفاق رخ داده است، در واقع افزایش قیمت یک محصول معلول چند علت است.ازجمله علل ذکر شده می‌توان به کمبود کالا، افزایش تقاضا، کاهش تولید و... اشاره کرد؛ یکی از اصلی‌ترین مباحث که در اقتصاد بر فرایند عرضه و تقاضا اثرگذار است بحث انتظارات است.
قدمی خاطرنشان کرد: انتظارات یعنی پیش‌بینی که اعضا از آینده دارند، در علم اقتصاد منظور از اعضا، عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان است، برای مثال عرضه‌کننده یک کالایی پیش‌بینی می‌کند که در آینده آن محصول گران می‌شود، لذا بر اساس این پیش‌بینی سعی می‌کند مقدار کالای خود را به بازار عرضه کند.
کارشناس مسائل اقتصادی اضافه کرد: چون عرضه‌کننده پیش‌بینی گران شدن کالایی را در پس‌زمینه ذهن خود دارد، کالای خود وارد بازار نمی‌کند تا در آینده گران‌تر به فروش برساند.
قدمی بیان کرد: از طرفی تقاضاکننده اگر پیش‌بینی کند در آینده قیمت یک کالا افزایش پیدا می‌کند، یا در بازار کم می‌شود یا هر عامل دیگری، به‌نوعی رفتار اقتصادی خود را تغییر می‌دهد.
وی با بیان اینکه انتظارات همان پیش‌بینی است که فرد از آینده دارد که رفتار اقتصادی فرد را رقم می‌زند، تصریح کرد: در اقتصاد ایران متأسفانه بحث انتظارات بسیار فراگیر و تأثیرگذار شده است، درواقع در فرایند عرضه و تقاضا عوامل دیگر به اندازه انتظارات مهم نیستند.
کارشناس مسائل اقتصادی افزود: در دیگر کشورها، تغییر قیمت، مقدار عرضه، مقدار تقاضا، سلیقه افراد، ترجیحات افراد، تکنولوژی و... بر فرایند عرضه و تقاضا اثرگذار است، اما در اقتصاد ایران نقش و تأثیر انتظارات از بقیه عوامل بیشتر است.
قدمی ادامه داد: در اقتصاد ایران عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان به‌شدت از انتظارات تأثیر می‌پذیرند و این به دلیل نابسامانی‌های اقتصادی سالهای اخیر است که باعث شده انتظارات بیشتر از قبل درگیر شود.
وی عنوان کرد: افزایش قیمت سالهای اخیر بخشی به دلیل تحریم‌ها و بخشی به دلیل ساختار و مشکلاتی است که در اقتصاد ایران وجود دارد ولی اصلی‌ترین عامل بحث انتظارات بود که تأثیر بیشتری نسبت به دیگر عوامل داشت.
کارشناس مسائل اقتصادی خاطرنشان کرد: وقتی کشور تحریم شد، انتظارات افراد چه در عرضه و چه در تقاضا منفی شد، یعنی پیش‌بینی‌ها همه گران شدن کالاها بودند، درواقع این دو گروه در جهت مخالف هم شروع به حرکت کردند و باعث شدند اثرات نامناسب در اقتصاد بیشتر شود.
قدمی اضافه کرد: ولی در چند ماه اخیر به دلیل آغاز مجدد مذاکرات برجام و نشست‌های وین، انتظارات نسبت به آینده در بین عرضه‌کننده و تقاضاکننده مثبت شد، چون انتظارات مثبت است افراد منتظر لغو تحریم‌ها، برقراری مبادلات پولی و مالی، بهبود واردات کالاهای اولیه و... هستند بنابراین رفتار اقتصادی مردم تغییر کرده است، این افق روشن در ذهن افراد ترسیم شده لذا این انتظارات مثبت افراد و در سطح کلان‌تر اعضا از آینده باعث شده کاهش قیمت صورت گیرد.
وی تأکید کرد: اعتقاد من این است که نه آن افزایش قیمت‌ها آن‌چنان دقیق و واقعی بوده و نه این کاهش قیمت‌ها، بلکه این انتظارات بوده که باعث شده افزایش شدید قیمت‌های شکل بگیرد و حال که انتظارات مثبت شده باعث کاهش قیمت‌ها شده است.
۸ سال اقتصاد کشور را شرطی کردند
سید مرتضی حسینی کارشناس اقتصادی، در مورد صحبت حسن روحانی رئیس جمهور مبنی بر شکسته‌شدن تحریم‌ها و اینکه کاهش قیمت طلا و دلار نشانه آن است، اظهار کرد: اگر قرار باشد به طور کلی در بحث اقتصاد تقسیم‌بندی انجام دهیم، یک قسمت از اقتصاد، سیاست است که در کشور ما بُعد سیاسی اقتصاد طی چند سال گذشته برجسته شده است.
وی افزود: جریان‌های رسانه‌ای، شرطی سازی اقتصاد و اقتصاد سیاسی که در بازار ما حاکم است باعث شده برخی از مناسبات سیاسی را در اقتصاد لمس کنیم؛ برخی حباب‌ها روی قیمت‌ها و روندهای واقعی اقتصاد شکل می‌گیرد که بیشتر به فضای سیاسی جامعه مربوط می‌شود.
کارشناس اقتصادی بیان کرد: از جمله اتفاقاتی که در مهرماه سال گذشته افتاد، با روی کار آمدن بایدن به عنوان رئیس جمهور آمریکا، بدون اینکه هیچ اتفاقی بیفتد قیمت دلار نزولی شد. این به نوعی شرطی‌سازی اقتصاد و ترکیدن حباب‌هایی ناشی از مسائل سیاسی است که روی اقتصاد شکل می‌گیرد.
حسینی عنوان کرد: حدود ۸ سال است اقتصاد کشور را شرطی کرده و تمام برنامه‌های کشور را وابسته به مسائل سیاسی کردند و این موارد باعث شده حباب‌ها روی قیمت کالا تاثیر بگذارد.
وی اظهار کرد: ماجرایی که در مورد قیمت دلار به وجود آمده حبابی است که ترکیده می‌شود و موقتی است.
کارشناس اقتصادی بیان کرد: طی روزهای اخیر در رسانه‌ها شنیدیم که قرار است تزریق ارز به بازار انجام شود و این کار احتمالا باعث کاهش قیمت دلار خواهد شد. اما این‌ها اهرم‌های موقتی است. در مدل اقتصادی واقعی و بازار از این برنامه‌ها به عنوان اهرم موقت و گذرا یاد می‌شود و اگر به فکر اصلاح واقعی اقتصاد نباشیم این مباحث صرفا کارکرد سیاسی خواهد داشت و به صورت غیرپایدار اتفاق می‌افتد.
حسینی در مورد بحث کاهش قیمت دلار و طلا به واسطه شکسته‌شدن تحریم‌ها، عنوان کرد: این اتفاق بیشتر سیاسی است و کوچک‌شدن حباب ایجاد شده روی قیمت ارز را ناشی می‌شود.
وی تأکید کرد: اگر در مولفه‌های واقعی اقتصاد به قیمت دلار و طلا توجه کنیم، قیمت دلار و طلا این مبالغی که اعلام می‌شود، نیست. به دلیل شرطی‌سازی فضای اقتصادی است که این حباب‌ها شکل می‌گیرد و این باعث می‌شود یکسری امواج و فضاسازی رسانه‌ای که در سطح کشور به وجود می‌آید، حباب‌ها را کوچک یا بزرگ کند و این امر به دلیل عدم‌شفافیت در فضای اقتصادی و جولان‌دادن مسائل سیاسی در فضای اقتصاد است که متأسفانه دورشدن از ماهیت واقعی اقتصاد در فضای اقتصادی کشور باعث وقوع این موارد می‌شود.
کارشناس اقتصادی در مورد علت اصلی مشکلات اقتصادی، گفت: مشکلات اقتصادی ایران در حوزه گرانی و تورم که در هیچ دولتی به آن توجه نشده، ماجرای خلق پول و رشد اقتصادی متوازن با خلق پول و هدایت به این سمت است.
حسینی گفت: به گفته کارشناسان اقتصادی کشوری در برنامه‌های تلویزیونی، دولت به این غلو اقتصادی نیاز داشت تا فضای سیاسی را به جامعه تحمیل کند و اینکه گفته می‌شود تحریم‌ها باید حذف شود تا به بسیاری از گشایش‌های اقتصادی برسند، نمونه‌ای از این مباحث است.
وی عنوان کرد: همان‌گونه که مقام معظم رهبری به صورت واقعی فضای اقتصادی را ترسیم کردند، پرداختن به ماجرای تولید می‌تواند خنثی‌سازی تحریم‌ها را به ارمغان بیاورد و منجر به این شود که حتی اوباما در اواخر دولت احمدی‌نژاد از شکست پایه‌های تحریمی‌اش سخن به میان بیاورد.
کارشناس اقتصادی با بیان اینکه تحریم‌های بانکی را می‌توان با تفاهم‌نامه‌های دوجانبه از بین برد، تأکید کرد: علی‌رغم اینکه چندین سال است مقام معظم رهبری به بحث تولید و شعار هر سال با محوریت تولید پرداخته‌اند اما متاسفانه فضای سیاسی کشور کمتر به تولید پرداخته و برنامه همه جانبه اساسی برای آن تعریف نشده است.
حسینی با بیان اینکه خلق نقدینگی باید برطرف شود، تصریح کرد: چرا در شرایطی که این همه رکود داریم موتور خلق نقدینگی روشن است و هیچ نظارتی روی بانک‌های غیردولتی نیست؟
وی خاطرنشان کرد: خلق نقدینگی تاثیرش را روی بازار مسکن بسیار نشان داده و ۴۷ درصد از درآمد هر خانوار جدای از موارد مصرفی و خوراکی فقط در مورد مسکن هزینه می‌شود و در شهرهای بزرگ این میزان به ۷۰ درصد نیز می‌رسد.
وی عنوان کرد: متاسفانه برخی موارد سیاسی غیر وابسته به مولفه‌های واقعی اقتصاد روی جامعه تاثیر می‌گذارد و متاسفانه برخی افراد اغراض سیاسی را از این طریق پیگیری می‌کنند.
کارشناس اقتصادی افزود: توقع بر این است که دولت آینده از هر گرایشی که روی کار بیاید به مولفه‌های واقعی اقتصاد توجه کند؛ اگر برنامه واقعی برای اقتصاد ارائه دهد و فضای غیرشفاف اقتصاد ایران را در حوزه‌های مختلف بررسی و در این زمان برنامه شفافی ارائه دهد، اتفاق خیلی خوبی خواهد افتاد.
حسینی گفت: اقتصاد ما این قدر بزرگ است که اگر بتوانیم به مولفه‌های داخلی خودمان بپردازیم و تمرکز کنیم می‌توانیم تحریم‌ها را خنثی کنیم و شاکله تحریم‌های جهانی را از بین ببریم.
حسینی عنوان کرد: حدود ۸۰ درصد مسائل اقتصادی ما ناشی از عدم‌پرداخت به مشکلات واقعی اقتصاد و مسائل داخلی است. مباحثی از جمله عدم‌مبادلات تجاری خارجی، FATF و ... حدود ۲۰ درصد مشکلات اقتصادی را شامل می‌شود.
انتهای پیام/
| لینک مطلب: | http://qomefarda.ir/News/item/25896 |