پزشکان، سنگ بناهای نظام سلامت هستند که فراتر از درمان بیماری، مایه آرامش و امید جامعهاند، جایگاه آنان در فرهنگ ما ریشهای عمیق دارد، اما امروز با چالشهای نوینی روبهروست که بازتعریف این نقش اصیل را میطلبد.
به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «قم فردا» پزشکی، فراتر از یک شغل و حرفه، یک رسالت انسانی است. از دیرباز تا کنون، پزشک در ذهن و قلب مردم، جایگاهی رفیع و احترامبرانگیز داشته است؛ فردی دانا و دلسوز که در تاریکترین و آسیبپذیرترین لحظات زندگی، پناهگاه و نقطه اتکای افراد است.
این تصویر تنها یک کلیشه تاریخی نیست، بلکه بازتابی از واقعیتی ملموس است. پزشک، دانش عمیق خود را که حاصل سالها تحصیل طاقتفرسا و تجربهاندوزی بیوقفه است، با حس همدلی و بشردوستی درمیآمیزد تا نهتنها درد جسم که رنج روح را نیز التیام بخشد.
او در اتاق معاینه، درمانگاه و اورژانس، تنها یک متخصص نیست؛ یک شنونده صبور، یک مفسر پیچیدگیهای بدن انسان و در نهایت، یک همراه امین برای بیمار و خانوادهاش است.
این اعتماد عمومی، سرمایه اجتماعی بیبدیلی است که جایگاه پزشک را در رأس هرم احترام اجتماعی قرار داده است. اما این جایگاه ثابت و ایستا نیست و در گذر زمان و با تحولات اجتماعی، اقتصادی و فناوری، دچار دگرگونیها و چالشهای گستردهای شده است.
نیما اندرزگو در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «قم فردا» با اشاره به مهمترین عامل شکلدهنده به جایگاه تاریخی و سنتی پزشک در جامعه ایران اظهار داشت: اعتماد کلیدیترین مفهوم است و این اعتماد ریشه در دو عنصر علم و اخلاق دارد، پزشک سنتی در جامعه ما، بهمثابه فردی عالم و حکیم شناخته میشد که به رازهای بدن و سلامت آگاه بود؛ این دانش تخصصی که برای عموم دستنیافتنی بود، هالهای از احترام به دور این قشر ایجاد میکرد.
وی در ادامه افزود: سوگند بقراط و تأکید شدید فرهنگ ایرانی - اسلامی بر کمک به همنوع و ایثار، پزشک را در جایگاه یک فرد وارسته و اخلاقمدار قرار میداد و مردم مطمئن بودند که پزشک تنها به فکر منافع مادی نیست و سلامت آنان اولویت اصلی اوست، این ترکیب علم و اخلاق، پزشک را به یک مرجع اعتماد تبدیل میکرد.
جامعهشناس با اشاره به مهمترین چالشهای معاصر درباره جایگاه سنتی پزشک بیان داشت: عوامزدگی علم و دسترسی بیسابقه به اطلاعات از طریق اینترنت، کالاییشدن سلامت و فشارهای اقتصادی بر سیستم درمان و افزایش انتظارات از تشخیصهای پزشک چالشهای معاصر درباره جایگاه سنتی پزشک هستند.
وی با اشاره به نقش رسانهها و نظام سلامت در شکلدهی به این جایگاه گفت: رسانه باید منعکسکننده واقعیتهای عینی باشد و نظام سلامت باید با کاهش فشار کاری، بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد محیطی امن برای کار، از پزشکان حمایت کند تا آنها بتوانند با آرامش خاطر بیشتر به رسالت خود بپردازند.
جایگاه پزشک در جامعه امروز ایران، در میانه یک گذار پیچیده از الگوهای سنتی به مدرن قرار دارد، از یک سو، جامعه هنوز به دیده احترام به این قشر مینگرد و در مواقع بحران، اولین پناهگاه خود را درمانگاه و پزشک میداند؛ اما از سوی دیگر، عواملی متعدد این رابطه دیرینه را دستخوش تغییر کرده است.
شاید بتوان مهمترین تغییر را در افول مرجعیت مطلق پزشک دانست؛ در گذشته، تشخیص و نسخه پزشک، حجت بود و مورد پرسش قرار نمیگرفت، اما امروزه، بیماران با جستوجوی علائم بیماری در اینترنت، خود را تا حدی آگاه میکنند و با سئوالات بیشتری به مطب میآیند که این امر لزوماً منفی نیست و میتواند منجر به رابطهای مشارکتیتر شود.
عامل دیگر، تغییر نگرش از پزشکی بهعنوان یک خدمت عمومی به پزشکی بهعنوان یک کالای اقتصادی است.
خصوصیسازی خدمات درمانی و هزینههای سرسامآور برخی درمانها، این تصور را برای برخی ایجاد کرده که رابطه پزشک و بیمار، یک رابطه فروشنده و مصرفکننده است، این نگاه، قداست ذاتی این رابطه را تحتالشعاع قرار میدهد و میتواند به کاهش حس همدلی و افزایش تعارض منجر شود.
با این همه، وقایع بزرگی مانند همهگیری کووید-۱۹ بهخوبی نشان داد که در عمق این چالشها، جایگاه واقعی پزشکان همچنان پابرجاست.
ایثارگری، فداکاری و از خودگذشتگی کادر درمان در خط مقدم مبارزه با ویروس، تصویری ملموس و باشکوه از رسالت پزشکی را در اذهان عمومی زنده کرد و یادآور شد که در نهایت، این انسانها هستند که در شرایط سخت، بار مسئولیت را به دوش میکشند.
فاطمه منتظری در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «قم فردا» با اشاره به بزرگترین فشارهایی که امروز بر جامعه پزشکی وارد میشود اظهار داشت: فشار روانی ناشی از حجم بالای بیمار و کمبود وقت برای ویزیت باکیفیت، فشارهای اقتصادی و ناکافی بودن تعرفههای خدمات در بخش دولتی و همچنین تهدیدهای امنیتی و افزایش خشونت در محیطهای درمانی، امنیت روانی پزشکان را بهشدت تحتتأثیر قرار داده است.
وی با اشاره به تأثیر عوامل مختلف بر کیفیت رابطه پزشک و بیمار گفت: وقتی یک پزشک با حجم کاری غیراستاندارد و خستگی مفرط مواجه باشد، زمان و انرژی کمتری برای برقراری ارتباطی عمیق و همدلانه داشته باشد ممکن است حواسپرت شود، نسخهها را سریعتر بنویسد و نتواند به تمام دغدغههای بیمار رسیدگی کند، رابطه پزشک و بیمار یک رابطه انسانی است و نیاز به آرامش و فرصت کافی دارد.
متخصص داخلی با اشاره راهکارهای عملی برای بهبود این شرایط بیان داشت: بازنگری اساسی در تعرفهها و افزایش سرمایهگذاری در نظام سلامت، کاهش حجم کاری با افزایش تعداد پزشکان و تقویت سیستم ارجاع و پرستاری، اجرای قاطع قوانین برخورد با خشونت علیه کادر درمان و ارائه خدمات روانشناسی و حمایت از سلامت روان خود پزشکان راهکارهای بهبود این شرایط هستند.
جایگاه پزشک در جامعه، تابعی از یک قرارداد اجتماعی نانوشته اما بسیار قدرتمند است، این قرارداد بر پایه اعتماد، تخصص و اخلاق بنا شده است.
اگرچه تحولات دنیای مدرن این قرارداد را با آزمونهای سختی روبهرو کرده، اما ذات و جوهره آن را تغییر نداده است و جامعه همچنان به قهرمانان سفیدپوش خود نیاز دارد و پزشکان، با پذیرش این مسئولیت خطیر، هر روز برگی بر دفتر خدمت خود میافزایند.
آینده این رابطه، در گرو بازتعریف متقابل نقشهاست؛ از یک سو، جامعه و نظام حکمرانی سلامت باید با حمایت واقعی از پزشکان، موانع پیش روی آنان را بردارد و فضایی امن، آرام و عادلانه برای درمانگری فراهم کند و از سوی دیگر، پزشکان نیز با به روز نگهداشتن دانش، تقویت مهارتهای ارتباطی و پایبندی بیچون و چرا به اخلاق حرفهای، میتوانند اعتماد از دست رفته در برخی حوزهها را بازسازی کنند.
پزشکی هنر شفاست؛ هنری که درهمتنیدگی علم و انسانیت معنا مییابد و این جایگاه را تا ابد در قلب جامعه زنده و پویا نگاه خواهد داشت.