روابط  ایران و ژاپن از سال ۱۳۰۸  با بستن یک پیمان و قرارداد دوستی  شروع شد که در واقع سرآغاز روابط رسمی دو کشور بود و بر مبنای همان، همواره یک نوع روابط سنتی دوستانه بین دو کشور وجود دارد، مناسباتی که به رغم هر فراز و فرودی دست نخورده و بکر باقی مانده است و به جرات می توان گفت که یکی از سالم‌ترین روابط میان دو کشور در دنیا و جامعه بین المللی محسوب می‌شود، همچنین همواره از دید اقتصادی اهمیت ویژه‌ای داشته، چراکه از یک طرف ژاپن به نفت خام و بازار ایران نیاز دارد و از طرف دیگر  تهران نیز توکیو را  بازار عمده برای فروش نفت و تامین کالا‌های صنعتی و فناوری قلمداد نموده که به عنوان یک کشور‌ مهم آسیایی همواره نقش تاثیرگذاری در ثبات و حفظ امنیت منطقه به عهده داشته است.

پس از انقلاب اسلامی ایران، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور، گسترش چشمگیری پیدا کرده است و در سال ۲۰۰۶ به مرز ۳٫۱۲ میلیارد دلار آمریکا رسید، سطح روابط اقتصادی، تجاری و تکنولوژیکی بین ایران و ژاپن سابقه و قدمت طولانی دارد، بویژه در ابعاد اقتصادی روابط تهران و توکیو در حوزه انرژی جایگاه قابل توجه‌ای دارد.

سفر روحانی به ژاپن

منابع دیپلماتیک از موافقت ایالات متحده با طرح ژاپن برای میزبانی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران و مذاکره درباره برنامه هسته‌ای تهران خبر می‌دهند. بر همین اساس  روحانی قرار است روز جمعه به ژاپن سفر کند و  پنجمین دیدار رؤسای جمهور ایران از ژاپن از سال دو هزار میلادی  به شمار می رود، همچنین از زمان سفر رئیس دولت اصلاحات در اکتبر سال ۲۰۰۰ به ژاپن تا امروز اولین سفر یک رئیس‌جمهور ایران به ژاپن  خواهد بود.

سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه درباره مهمترین موضوع مذاکره روحانی در توکیو گفت که مسائل  دو جانبه در راس این دیدار قرار دارد اما طیف وسیعی از موضوعات را در بر می‌گیرد، در عین حال هم درباره مسائل منطقه و بین الملل رایزنی خواهیم داشت، همچنین در بحث برجام، سیاست آمریکا و فشار حداکثری اش صحبت خواهد شد.

عراقچی همچنین درباره حضور ژاپن در ائتلاف آمریکایی در خلیج فارس هم تاکید کرد که توکیو قصد ندارد در این ائتلاف آمریکایی حضور یابد.

در همین راستا گفته می شود که توکیو به جای پیوستن به ائتلاف تحت رهبری آمریکا، قصد دارد ناوگان دریایی خود را به مأموریت‌های جمع‌آوری اطلاعات در اطراف تنگه هرمز و تنگه باب المندب اعزام کند. مقام‌های ژاپنی حضور در داخل تنگه هرمز را هم به موافقت ایران منوط کرده‌اند.

تعاملات دوجانبه ایران و ژاپن آغاز کننده فصل جدیدی از مقابله با یک جانبه گرایی آمریکا

تهران و توکیو، علاوه بر روابط اقتصادی، ارتباطات فرهنگی خوبی نیز با یکدیگر دارند. افزون بر این  می توان گفت که تعاملات و نیاز‌های دوجانبه میان ایران و ژاپن می‌تواند فصل جدیدی از مقابله با یک جانبه گرایی آمریکا را رقم بزند. ژاپن در سال‌های گذشته نشان داده است که در سطح تامین انرژی ایران را به عنوان یک کشور قدرتمند می‌شناسد،  اما به هر حال تحت نفوذ ایالات متحده آمریکا و سیاست‌های آن نیز قرار داشته، ولی با این حال همواره تلاش کرده تا روابط خود را با تهران حفظ کند.

در همن راستا روحانی در دیدار با «آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن که در حاشیه هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شد، اظهار کرد که  ژاپن قربانی سلاح هسته‌ای است و ایران قربانی سلاح شیمیایی، بنابران هر دو با سلاح‌های کشتار جمعی مخالفیم و این موضوع پیوند‌های دوکشور و عزمشان برای کمک به حفظ ثبات و امنیت منطقه دوچندان می‌کند.

از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، ژاپن باوجود فشار آمریکا و برخی کشور‌های غربی سعی کرده روابط خود را در سطح بسیار مطلوبی با تهران حفظ کند و تاکنون هم موفق بوده است و در همین راستا در سال جاری آبه شینزو نخست‌وزیر ژاپن و کونو وزیر وقت امور خارجه از ایران بازدید داشتند. در واقع این اولین بازدید یک نخست‌وزیر ژاپن از کشور ما پس از ۴۱ سال بود. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۸ که نخست وزیر ژاپن به ایران سفر کرد تا سال ۲۰۱۹ که آبه در کسوت نخست وزیر به ایران آمد، سفر دیگری صورت نگرفته، این امر نشان می‌دهد که روابط تعریف شده اقتصادی تهران و توکیو همواره مناسب بوده است.

تحلیلگران بر این باورند که توکیو در تلاش است تا حلقه اتصالی بین ایران با آمریکا و غرب برقرار کند. ژاپن کشوری مورد اعتماد در جامعه جهانی به شمار می‌آید، چراکه در مسائل پر چالش سیاسی و امنیتی دخالت زیادی نمی‌کند، به همین دلیل نقش این کشور در کنترل و مهار بحران‌های منطقه‌ای و بین المللی کاملا چشمگیر است، علاوه بر این به تحلیل ناظران سفر روحانی به توکیو می‌تواند یک اتفاق بسیار خوبی در سطح جهانی قلمداد شود، همچنین ممکن است که ایران پیام‌هایی برای ژاپن و غرب داشته باشد بنابراین باید در انتظار این سفر و نتایج آن بمانیم.

نود سال روابط مثبت تهران_توکیو

ژاپن در طول ۹۰ سال گذشته چه در دوره رژیم شاهنشاهی و چه در دوره جمهوری اسلامی ایران همواره سعی کرده که مناسبات خود را با ایران حفظ کند و در این راه هم موفق بوده است، به همین دلیل ژاپن به لحاظ نقشی که در مهار بحران‌ها دارد مورد توجه جامعه جهانی بوده و در مقابل ایران هم اهمیت بسیار زیادی در حفظ روابط اقتصادی و سیاسی خود با این کشور قائل است.

در این میان نباید فراموش کرد که "شینزو آبه" اولین نخست وزیر ژاپن است که پس از انقلاب اسلامی ایران به تهران سفر می‌کند این سفر یکی از بزرگترین رویداد‌ها در تاریخ روابط دو کشور خواهد بود و باب جدیدی در مناسبات دو طرف باز خواهد کرد.

در طول سال‌هایی که ایران از طرف آمریکا یا بعد‌ها سازمان ملل متحد تحریم بوده، ژاپنی‌ها علاقه‌مند بوده‌اند که روابط خود را با کشورما همچنان حفظ کنند و فشار‌های خارجی منجر به دوری دو کشور نشود، اما از نظر اقتصادی با ظرفیتی که در نظر داشتند قادر نبودند با ایران کار کنند.

به گفته تحلیلگران با توجه به اینکه ژاپن بخشی از جامعه جهانی به شمار می‌آید و با آمریکا هم روابط بسیار خوب و مثبتی دارد، تلاش ژاپن برای کاستن از تنش های موجود بین تهران و واشنگتن به این خاطر است که توکیو برای حفظ روابط مثبت خود با تهران نیازمند این کار را انجام دهد و تنها در صورت وقوع چنین اتفاقی ظرفیت‌های همکاری بین دو کشور عملی می‌شود.

ظرفیت‌های فراوانی بین تهران و توکیو برای همکاری وجود دارد، اما این موضوع عملیاتی نمی‌شود مگر اینکه تنش بین ایران و آمریکا کاهش یابد، چراکه واشنگتن در سیاست‌های دولت ژاپن تاثیر به سزایی دارد، همچنین باید گفت که ژاپنی‌ها ۸۰ تا ۹۰ درصد نفت خود را از خلیج فارس تهیه می‌کنند و اقتصاد و توسعه این کشور به واردات نفت در این منطقه وابسته است.

تحلیل گران بر این باورند که واردات نفت از کشور‌ها مبتنی بر صلح، ثبات و آرامش در آن منطقه است بنابراین برای ژاپنی‌ها کاهش تنش بین ایران و آمریکا اهمیت بسیاری دارد تا بتوانند نفت خود را با آرامش و برنامه ریزی شده از خلیج فارس وارد کنند، چراکه توسعه و پیشرفت اقتصادی برای آن‌ها در پی دارد و از طرف دیگر هم بالفعل کردن ظرفیت‌های بالقوه روابط دوجانبه ایران و ژاپن هم زمانی محقق می‌شود که تنش بین ایران و آمریکا در منطقه کاهش یابد.

در مجموع می‌توان گفت که در کنار روابط گسترده دولتی، سیاسی، پارلمانی و اقتصادی، ژاپن و ایران دوستی بسیار دیرینه‌ای دارند و به طور سنتی توکیو همواره با بازار کشورمان ارتباط نزدیکی داشته است.