نقد‌های زیادی به سریال‌های ایرانی می‌شود. می‌گویند بعضی‌هایشان باسمه‌ای هستند، بعضی لودگی می‌کنند، بعضی داش مشتی و فیلم‌فارسی هستند و بعضی موضوع‌محورند. من نمی‌خواهم بگویم «از یاد‌ها رفته» این‌ها نیست که برعکس ترکیبی از همه این‌هاست. ولی این سریال نشان می‌دهد که چطور المان‌های سریال‌های پربیننده اگر درست استفاده شوند با اثری منحصر به فرد روبرو می‌شویم که همه چیزش به همه چیزش می‌آید. این سریال در هیچ‌چیز زیاده‌روی نمی‌کند. کم‌گویی هم نمی‌کند. عشق دارد، اما بر عشق بنا نیست (برخلاف نظرِ نقد‌های عقب‌مانده، مثل شهرزاد نیست). کاراکترهایش گنده‌گویی می‌کنند، ولی مثل کار‌های نعمت‌اله همه مثل هم حرف نمی‌زنند و گنده‌گویی‌ها برای نقاط حساس و دراماتیک فیلم ذخیره شده‌اند که البته در این صورت دیگر صفت تحقیرآمیز «گنده‌گویی» برایشان مناسب نیست و بهتر است بگوییم شخصیت‌ها «سبک‌پردازانه» حرف می‌زنند. صحنه پردازی‌ها تنبل‌مآبانه و سرسری نیستند و باز هم برخلاف خیلی از سریال‌ها در این سریال لکیشن معنا و مفهوم دارد. همه چیز دقیق چیده شده است و میزانسن‌های استادانه شخصیت‌ها و عواطفشان را افشا می‌کنند.

 

به نظرم سریال به اندازه‌ای که بزرگ هست توجه‌ها را جلب نکرده است. دلیل کم‌کاری منتقدان است. مگر می‌شود به همین راحتی پروژه‌ای به این پیچیدگی را در ایران پیش برد. باید به عوامل سریال احسنت گفت. فیلمبرداری رسماً سینمایی است. به نورپردازی چندلایه در صحنه‌ها و رنگ‌های به کار برده شده دقت کنید. مهم‌تر از همه این‌ها ساختار دراماتیک و جذاب کار است. شخصیت‌های پرورش‌یافته‌ای دارد که هر کدام بعد از حضوری بسیار کوتاه سریعاً قابل شناخت و همدلی می‌شوند. در فیلمنامه، مهم‌تر از همه ترکیبی است که از عناصر معنایی مختلف در ساختار اثر به کار رفته است. ساختار دقیق فیلمنامه هم داستان عاشقانه را پیش می‌برد، هم تاریخ روایت می‌کند و هم مذهب را در بستر درام جاری کرده است. شاید این سریال بتواند نقشه راهی برای بعضی از متون دیگرِ تلویزیونی باشد که وقتی به سمت موضوعی می‌روند در آن حبس می‌شوند و آنقدر روی موضوع (نه درام) پافشاری می‌کنند تا دیگر موضوع ارزشش را برای مخاطب از دست دهد و دقیقاً خلاف آنچه هدف بوده رخ دهد و مخاطب پس بخورد. تصور کنید

 

اگر این سریال هم مثل خیلی‌های دیگر اصرار بر تعریف تاریخ فارغ از درام داشت. با یک مستندگونه غیرجذاب و غیردراماتیک طرف بودیم که هیچ‌کس به سمتش هم نمی‌رفت. شاید خیلی از مخاطبان صدا و سیما هم سریال را ندیده به خاطر بستر تاریخیش کنار گذاشته باشند و این نشان می‌دهد که چقدر باید به تولید مجموعه آثار تلویزیونی سیستماتیک نگاه شود تا سریال‌های خوب قربانی سریال‌های بد نشوند. در نهایت باید گفت که از یاد‌ها رفته در تاریخ سریال‌سازی تلویزیون ماندگار خواهد شد و اگر الآن درکش نمی‌کنیم به خاطر کژفهمیان در نوع نگاه به مجموعه‌های تلویزیونی و درام است.