بیمه سیل بر اساس نقشه سیلاب در کشور ایجاد شود

این کمیته در ابتدای پیشنهاد خود نوشته است: وقوع پیاپی و مکرر خسارت‌های سیل و خشک‌سالی در جای‌جای کشور نشان می‌دهد در مدیریت بر نزولات جوی ضعف جدی وجود دارد و آنهم در شرایطی که اقلیم عمومی حاکم بر کشور ما خشک و نیمه‌ خشک است. آمارها نشان می‌دهد بیش از نیمی از حجم بارش‌های کشور به طور مستقیم تبخیر می‌شود و از حجم باقیمانده، تقریباً یک‌سوم نیز به دلیل فقدان پوشش گیاهی مناسب، تخریب جنگل‌ها و فقر مراتع، در قالب سیل علاوه بر به بار آوردن خسارت‌های مالی و جانی فراوان، از دسترس خارج می‌شود. بارشهایی که برای اهالی و زمین‌های تشنه، نعمت است، متأسفانه با کم توجهی تبدیل به نقمتی خسارت‌بار میشود و موجب وارد شدن خسارت‌های سنگینی به زیرساخت‌ها، راه‌های روستایی، شبکه‌های آب‌رسانی و مخابرات، ابنیه مسکونی، زمین‌های کشاورزی و باغات، دام و طیور و از همه مهم‌تر در مواردی منجر به فوت چندین تن از هم‌وطنان میشود.

کمیته آب کارگروه نیروی دولت در سایه در ادامه خاطرنشان کرده است: در نیمه دوم سال 97 و روزهای ابتدایی سال 98 با وجود بارشهای بسیار خوبی که در کشور وجود داشت، با وقوع سیلابها در برخی حوزههای آبریز متأسفانه خسارتهای زیادی در برخی استانها به بار آمد. با توجه به شرایط جوی حاکم، ناآمادگی بدنه تصمیم‌گیر و نارساییهای موجود؛ احتمال تکرار خسارت‌های ناشی از سیل در روزها و ماههای آتی دور از انتظار نیست. با عنایت به این موضوع و شرایط اضطراری آن، کارگروه نیرو و کارگروه هواشناسی طی اقدام مشترک در اولین روز کاری سال 98، جلسه‌ای فوق‌العاده با هدف تدوین راهکارهای علمی و اجرایی در این ارتباط تشکیل دادند. در این جلسه نسبت به جمع‌بندی نتایج و مباحث جلسات قبلی با موضوع «مدیریت سیلابها» اقدام شد که در همین راستا مواردی به شرح ذیل پیشنهاد می‌شود.

کمیته مذکور موارد ذیل را به‌عنوان مفروضات برای پیشنهادهای خود برشمرده است:

آب یک نعمت است و میتواند یک فرصت حداکثری باشد. اینکه آب نقمت باشد پذیرفته شده نیست.

پذیرفتنی نیست که در کشور هم خشکسالی داشته باشیم و هم شاهد سیلاب باشیم.

آب و بهره‌برداری بهینه از آن از جمله موضوعاتی است که هیچ مخالفی ندارد و همه بر آن اجماع دارند.

آب قطعاً یک موضوع فرابخشی است و نمیتوان از یک زاویه به آن نگاه کرد و یک نهاد خاص را متولی آن دانست. باید به آن به صورت جامع نگریست.

مدیریت آب در کشور یک فرآیند است که همهی مؤلفهها در آن سهم و نقش دارند و باید کاملاً مشخص و مدون باشد. حکومت، دستگاههای دولتی، آحاد مردم، صنعت، کشاورزی، محیط زیست، سدسازی، آبخیزداری، انتقال آب بین حوزه‌های و ... .

با تدوین فرآیند مدیریت آب و تعیین نقشها و سهمها در آن، علت سیلاب و خسارتهای ناشی از آن مشخص خواهد شد.

به منظور کاهش خسارات سیل، بسیار بهینه‌تر و کم‌هزینه‌تر آن است که سیل در کانون‌های اولیه تشکیل آن مدیریت شود. کانون‌های اولیه سیل عموماً در مناطق بالادست و ارتفاعات قرار دارند. مدیریت سیلاب در مناطق پایین‌دست به دلیل بافت خاک سنگین‌تر، نفوذناپذیرتر و چسبنده‌تر و همچنین مجاورت با مناطق مسکونی و زیرساخت‌ها با مخاطرات بسیار بیشتری همراه است.

وجود همزمان سه عامل «باران موسمی شدید»، «زمین شیب‌دار» و «فقدان موانع یا پوشش گیاهی» در یک منطقه‌ باعث ایجاد یک «کانون سیل» می‌شود. آبخیزداری و آبخوان‌داری بر دو عامل شیب زمین و پوشش گیاهی در کانون‌های اولیه سیل متمرکز میشود تا باران موسمی شدید هر چه بیشتر و هرچه زودتر در همان مبدأ بارش به سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه شود و بر روی زمین روان نگردد. آبخیزداری و آبخوان‌داری علاوه بر مدیریت سیلابها و کاهش خسارات، کاهش تلفات بالای تبخیر آب در کشور و تقویت ظرفیت منابع آب زیرسطحی را برای مدیریت تنشهای آبی به همراه دارد.

«تعارض منافع سازمانی»، «توزیع نامتوازن بودجه دولتی»و «تشتت مدیریتی»، توسعه آبخیزداری و    آبخوانداری را در کشور تضعیف نموده است.

مدلهای هواشناسی در جهان پیشرفتهای قابل توجهی داشته‌اند و نباید در این عرصه عقب باشیم.

سال 1398 سال رونق تولید است. کشاورزی و صنعت از ارکان تولید و رونق هستند. آب یک مؤلفه بسیار مهم در این دو بخش تولیدی کشور است در که سال جاری حجم بسیار بالاتری آب نسبت به قبل در دسترس است.

با انجام اقدامات آبخیزداری، علاوه بر کاهش خسارت‌ها با هزینه‌هایی به مراتب کمتر از آنچه برای بازسازی آسیب‌های سیل هزینه می‌شود، از ظرفیت پنهان تولید مبتنی بر منابع طبیعی کشور نیز می‌توان بهره برد.

کمیته آب کارگروه نیروی دولت در سایه در بخش اقدامات کوتاه مدت به این موارد اشاره کرده است:

بهره برداری حداکثری از نقشه‌های موجود مناطق سیلخیز کشور و ایجاد بند و موانع در مسیلها به منظور کاهش حرکت سرعت آب در حوزه‌های آبریزی که هشدار سیلاب دارند.

تلاش برای پخش نمودن جریان روان‌آب‌ها در سطح بیشتری از دامنه‌های شیب‌دار بالادست با استفاده از بندهای آب‌پخشان

اجتناب از هدایت سیلاب به دریا و تا حد امکان هدایت آن به سمت دشتهای خالی از سکنه، تالابها، رودخانههای خشک، کانالها، چاهها و قنوات ( هر متر مکعب این آب برای ما بسیار ارزشمند است)

ایجاد مسیرهایی برای حرکت آب از پشت سد ( به غیر از تاج و دریچه‌های سد )
انحراف مسیر آبهایی که وارد سدهای خطیر ( مانند دز، کرخه و ... ) میشوند تا حدالمقدور آب کمتری از دریچه‌های سد خارج شود

لایروبی کانالهای شهری به منظور تسهیل عبور آب و استفاده حداکثری از شبکه فاضلاب شهری

مستندسازی و گزارش برداری همه جانبه و دقیق از سیلابها و حوادث آن به منظور بازنگری و یا تدوین قوانین و مقررات مربوطه و برنامه‌ریزیهای آتی

بهره‌برداری از نظامنامه مدیریت سیلاب و بازنگری و بهبود و رفع نارساییهای آن با استفاده از نتایج حاصل از اقدامات انجام شده

دقت بیشتر در صدور هشدارهای هواشناسی و در صورت امکان اولویت‌بندی در نوع هشدارها

توجه به پیشبینی‌های بین‌المللی هواشناسی و هشدارهای مربوطه

شناسایی عوامل موثر در اجرای طرح‌های اشتباه آمایش و توسعه شهری و روستایی در اراضی پست و در معرض آبگرفتگی

این کمیته به این موارد به‌عنوان برنامه‌های بلند مدت، اشاره کرده است:

تدوین فرآیند مدیریت سیلاب و خشکسالی و تبیین دقیق نقشه‌ها در آن
توجه ویژه به مدیریت جامع آبخیزداری و مدیریت جامع آب

ایجاد بیمه سیلاب بر اساس نقشه پهنه‌بندی سیلاب در کشور

توجه بیشتر به مدیریت ریسک در کنار مدیریت بحران

بازنگری در ساختار مدیریتی آب کشور

تقویت نقش مردم در مدیریت سیلابها. بخش خصوصی ظرفیت بالایی برای اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری در کشور دارد. فعال شدن بخش خصوص در اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری، افزایش ظرفیت تولید و اشتغال زایی قابل توجهی را به همراه دارد.

مدیریت بهینه در برداشتها از جنگلها و مراتع با هدف حفظ و تقویت پوشش گیاهی
افزایش اعتبارات برای طرحها و برنامههای آبخیزداری و آبخوانداری

بهره برداری هر چه بیشتر از ظرفیت گروههای دانشجویی، شرکتهای دانش بنیان، استارت آپ‌ها و نهادهای مردم نهاد در مدیریت سیلابها و خشکسالی و آبخیزداری
ایجاد و تقویت مدل هواشناسی در کشور و توسعه منابع و زیرساختهای مورد نیاز آن و  مرتبط با آن

آسیب‌شناسی ساختار نهادی دستگاه‌های متولی مربوط به سیل، آب و هوا و مخاطرات جوی. به عنوان مثال بازنگری و اصلاح جایگاه نهادی شورای‌عالی آب و سازمان هواشناسی به منظور عملکرد بهتر و مناسب‌تر آنان در مواجهه با سیل و خشکسالی

دقت بیشتر و مطالعات تکمیلی در خصوص ضرورت احداث و جانمایی درست سدهای جدید در کشور

تقویت سازوکارهای قانونی مقابله با آمایش و توسعه شهری و روستایی در حریم مسیل‌ها و اراضی دارای استعداد آبگرفتگی