کار ویژه نواندیش دینی اصیل برقراری تعادل میان اصالت و معاصرت است

سومین نشست هم اندیشی «روشنفکر مطهر؛ سه روز با روشنفکری انقلاب اسلامی» در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت الاسلام محمدحسین ملک زاده در این نشست با اشاره به مفهوم نواندیشی دینی گفت: از نو اندیشی دینی دو تعریف ذکر شده است؛ یک تعریف این است که دین خودش موضوع اندیشه باشد و سایر مکاتب و علوم روش باشند. رنسانس که در غرب به وقوع پیوست می‌تواند مثالی برای این موضوع باشد که دین هم شبیه سایر موضوعات در علوم مختلف مورد بررسی قرار گرفت مثل جامعه شناسی دین، روانشناسی دین و … در تعریف دیگر مسائل و موضوعات جدید با متودها و مفروضات دینی بررسی شوند. مثال این تعریف، انقلاب اسلامی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی در ایران است. در حقیقت امام خمینی بامتود و مفروضات دینی مسائل جامعه امروز را مورد بازنگری قرار داد. آنچه ما از آن یاد می‌کنیم به عنوان دین اجتهادی، همین تعبیر دوم از دین است. نواندیش دینی اصیل حوزوی، اسلام شناس توانمند، زمان شناس و نوپردازی است که میان اصل و عصر جمع می‌کند آن هم جمعی از نوع سالم و نه مکسر. یعنی در عین حال که عصر و زمانه را در نظر می‌گیرد، اصول گرا هم هست، یعنی از اصول اساسی تخطی نمی‌کند و سعی می‌کند بر اساس آن اصول، منطقی و ضابطه مند و روش مند پاسخی متناسب با زمان و مکان حاضر برای مسائل و چالش‌های جدید و حوادث واقعه بیابد که این به معنای برقرار کردن توازن و تعادل بین اصالت و معاصرت و به معنای رعایت توازن و تعادل در ساحت نظریه پردازی و در حوزه اجتهاد است.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در حقیقت کار ویژه نواندیش دینی اصیل و اجتهادی برقراری همین تعادل و توازن و جمع میان اصالت و معاصرت است. از یک سو به اصالت توجه دارد و ریشه در اصل دارد و از سوی دیگر معاصرت را کنار نمی‌گذارد و به زمانه خود توجه دارد، فرزند زمانه خود بودن یک فخر حقیقتاً جدی است که هر کسی بتواند فرزند زمانه خود باشد که به معنای مقهور بودن از زمانه خود نیست بلکه به معنای این است که از زمانه خود و پرسش‌ها و چالش‌های سر دربیاورد. اگر در زمانه او اندیشه‌های گوناگونی حضور دارند از جمله غرب نمی‌توانند نسبت به غرب بی تفاوت باشد و غرب را نشناسد و می‌خواهد به سوالاتی که غرب برای او بوجود آورده پاسخ دهد. شهید صدر این گونه است که متأسفانه در جامعه ما خیلی شناخته شده نیست، در جهان اهل سنت بهتر از ما شهید صدر را می‌شناسند. شهید صدر فرزند زمانه خود است و در عین حال یک غرب شناس دقیق است و هیچ آفتی برای او نیست. لذا اینکه انسان فرزند زمانه خود باشد بزرگترین اتفاقی است که در جهان یک متفکر می‌تواند رخ دهد. از قضا متفکر باید فرزند زمانه خود باشد اما مقهور نباشد و منفعل نشود بلکه سوالات را بداند و این نکته مهمی است که باید نواندیش دینی داشته باشد.

وی با بیان اینکه جریان نواندیشی اصیل و اجتهادی کم و بیش در جریان دینی ما وجود داشته است، تصریح کرد: سید جمال الدین اسدآبادی در این جریان جایگاه بسیار بالایی دارد که نمی‌توان از آن عبور کرد. در دهه‌های سال اخیر می‌توان یکسری ویژگی‌های اساسی را در جریان سردمداران جریان نو اندیش اصیل و اجتهادی بیابیم و اولین نکته این است که آنها اهل اجتهاد و وقاحت هستند، یعنی اهل اسلام شناسی تخصصی عالمانه و اجتهاد. ویژگی دوم این است که مسلط بر علوم عقلی هستند و لزوماً به این معنا نیست که پیرو فلسفه صدرایی باشند اما با علوم عقلی آشنا هستند. علامه محمد تقی جعفری شاید در چارچوب حکمت متعالیه نگنجد و نمی‌شود او ر ا فیلسوف صدرایی به شمار آورد اما آیا کسی هست که بتواند علامه جعفری را فیلسوف به شمار نیارد. اگر کسی علامه جعفری را فیلسوف نداند فکر نمی‌کنم فیلسوفی باقی بماند. یا شخصیت‌های دیگری به همین ترتیب که فیلسوف هستند اما لزوماً صدرایی نیستند. لذا منظور از علوم عقلی به طور کلی و به ویژه الهیات است.

حجت الاسلام محمد حسین ملک زاده ادامه داد: نکته سوم برای نواندیش دینی، بهره مندیاز آزاداندیشی، انعطاف فکری و تفکر انتقادی است. اگر شخص تفکر انتقادی نداشته باشد نمی‌تواند حد نصاب لازم برای یک نواندیش دینی را بدست بیاورد. نکته بعدی دارای نواندیشی مبتنی بر زمان آگاهی، زبان شناسی و توجه به نیازها و مقتضیات زمان و مکان است. همچنین برخوردار از جرأت و جسارت لازم برای ورود به عرصه‌های جدید و طرح ایده‌های تازه و حتی شکستن ساختارهای ناصواب و عبور از چهارچوب‌های موجود و نترسیدن از ضیافت‌های علمی و غیر علمی است. مجموعه جریان‌های شناخته شده و مهم فکری و فرهنگی ایران در بازه زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون را می‌توان در ۳ بازه زمانی تقسیم نمود. الف: تحجر، ب: تجدد ج: نو اندیشی منتقد تجدد ملاک این دسته بندی موضع نظری و عملی گروه‌ها و جریان‌های مختلف فکری و فرهنگی در قبال این ۳ مقوله است: یک: سنت اسلامی و میراث فکری و آئینی مسلمانان به ویژه شیعیان، دو: جامعه و مردم ایران و سه: امور نوپدید از جمله تمدن جدید غربی پس از رنسانس تا کنون در دو بعد سخت افزاری و نرم افزاری.

وی در بخش دیگری از سخنان خود انواع جریان‌های نواندیشی دینی در حوزه پسا انقلاب از جمله جریان نواندیش فقهی و اجتهادی اشاره کرد و توضیحاتی در این خصوص ارائه داد.