اِکو، راهی برای افزایش روابط کشورهای منطقه

حضور ایران در این نشست فرصت مناسبی بود تا جمهوری اسلامی بتواند ایده‌های خود را برای پیشرفت کشورهای عضو این سازمان مهم مطرح کرده و درباره مهمترین دغدغه‌های منطقه‌ای سخن بگوید.

سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو یکی از سازمان‌های مهم منطقه‌ای است که ایران یکی از موسسان آن و چندین سال است که از ابتدای تاسیس با قدرت در آن حضور دارد.

حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه کشورمان در تشریح نتایج اجلاس همکاری اکو گفت که مهم‌ترین مسئله در این دوره، بازنگری سند چشم انداز ۲۰۲۵ سازمان همکاری اکو است. این سند از یک سال گذشته در یک کمیته‌ای مورد بازنگری قرار گرفت و امروز تثبیت شد. رئیس این کمیته جمهوری اسلامی ایران بود که توانست ضمن تثبیت آن را به روز کرده و به نتیجه برساند.

در ادامه رایزنی‌های وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در حاشیه پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی اکو، وی با همتای تاجیکستانی و همچنین دبیرکل سازمان اکو دیدار و گفت‌وگو کرد. در ادامه وزیر خارجه کشورمان با «سراج الدین مهرالدین» وزیر امور خارجه تاجیکستان ملاقات و گفت‌وگو کرد. وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تاجیکستان در این دیدار ضمن تبادل نظر در خصوص موضوعات در دستورکار روابط دو کشور، درباره همکاری‌های فیمابین در سطح منطقه به ویژه در چارچوب همکاری‌های اعضای اکو به رایزنی پرداختند.

امیرعبداللهیان و سراج الدین مهرالدین در اوایل آبان ماه نیز در تهران و در چارچوب دومین نشست کشور‌های همسایه افغانستان با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کرده بودند.

محسن پاک آیین سفیر پیشین ایران درجمهوری آذربایجان حضور سید ابراهیم رئیسی در این اجلاس را فرصت بسیار ارزنده و مهمی برای توسعه همکاری‌های ایران با کشور‌های پیرامونی و کشور‌های آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز دانست و گفت که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، توجه به همگرایی منطقه‌ای افزایش یافت و سازمان همکاری اقتصادی اکو هم به عنوان یک سازمان همکاری منطقه‌ای نقش بیشتری را در پیشرفت اقتصادی کشور‌های عضو ایفا کرد و توانست ارتباطاتی را با اتحادیه‌هایی مثل اتحادیه کشور‌های جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) در شرق آسیا ایجاد کند.

پاک آیین، برگزاری پانزدهمین اجلاس سران اکو در عشق آباد را فرصتی برای دور شدن کشور‌های عضو از اختلافات سیاسی دانست و بر این باور است که ترکمنستان به عنوان میزبان نشست پانزدهم، کشوری است که بیشتر نگاه اقتصادی دارد و در همه مناقشات سیاسی سعی کرده بی‌طرف باشد، لذا عشق آباد سعی خواهد کرد بقیه کشور‌ها را نیز به بی‌طرفی و کاهش اختلافات دعوت کند و سفر رئیس جمهوری به کشور‌های عضو اکو هم در حوزه دوجانبه و هم در حوزه چند جانبه دستاورد‌های خوبی برای کشور دارد و تقویت کننده سیاست همسایگی ایران است.

این دیپلمات پیشین کشورمان با اشاره تحریم ظالمانه آمریکا علیه کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو معتقد است که یکی از خصوصیات کشور‌های عضو اکو این است که همه به دنبال مقاوم‌سازی اقتصاد خود و کاهش وابستگی اقتصادی به کشور‌های فرامنطقه‌ای هستند لذا بر همکاری منطقه‌ای تاکید می‌کنند.

جمهوری اسلامی هم در راستای سیاست تقویت روابط با همسایگان و همچنین مقاوم‌سازی اقتصاد خود می‌تواند نقش خوبی را در سازمان اقتصادی اکو ایفا کند. اقتصاد ایران و کشور‌های اکو مکمل یکدیگر هستند، کشور‌های عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو در حوزه‌های مختلف ظرفیت‌های متنوعی دارند که ایران می‌تواند از آن‌ها بهره‌مند شود. ما می‌توانیم با کشور‌های عضو اکو در چند حوزه مهم مثل تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل، انرژی، کشاورزی و گردشگری همکاری‌های خوبی داشته باشیم.

طبق اساسنامه این سازمان، اکو برای بهبود شرایط توسعه اقتصادی پایدار کشور‌های عضو تلاش می‌کند و برای حذف تدریجی موانع تجاری در این منطقه فعالیت دارد. از دیگر اهداف اکو، تهیه برنامه مشترک برای توسعه منابع انسانی در این ده کشور است. این سازمان هم‌چنین برای تسریع برنامه توسعه حمل و نقل و ارتباطات فعالیت می‌کند. زبان رسمی سازمان اکو انگلیسی است و مقر اصلی آن، شهر تهران در ایران است.

عبدالرحیم گواهی دبیرکل اسبق سازمان همکاری اقتصادی (اکو) هم با تاکید بر اینکه اجلاس سران اکو فرصت خوبی است که به بهانه آن کشور‌های بزرگ منطقه گردهم آمده و رایزنی کنند، گفت: اصل اجلاس را در جهت اهداف اکو آنقدر مهم نمی‌دانم که جلسات جانبی نشست در راستای کم کردن تنش بین اعضا اکو می‌تواند موثر و مفید باشد. اوضاع منطقه و جهان از زمان تاسیس اکو فرق زیادی کرده است. یک روزی این سازمان و سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان بازوی آمریکا در منطقه بودند، اما اکنون این سه کشور چیزی به اسم اشتراک کامل در دوستی با آمریکا ندارند، ایران که مطلقا ارتباطی نداشته و حتی خصومت هم دارد. دو کشور دیگر یعنی ترکیه و پاکستان نیز به نحوی رویکردهایشان متفاوت است. از مسائل سوریه در نظر بگیرید تا عرب‌هایی که خیلی از آن‌ها با ما دوستی ندارند و نزدیکی غیر قابل انکار پاکستان با طالبان و... همه این‌ها باعث شده که به طور کلی شرایط فرق داشته باشد.

دبیرکل اسبق اکو می‌گوید: اگر همه سران کشور‌های عضو در سطح روسای جمهور شرکت کنند و نخست وزیر و معاون اول نفرستند فرصت خوبی است تا بتوانند در مورد مسائل دو جانبه نیز رایزنی و گفت‌وگو کنند، مثلا رئیس جمهور کشورمان در مدت برگزاری اجلاس فرصت پیدا می‌کند تا با علی اف رئیس جمهور آذربایجان نیز درباره مسائل به وجود آمده گفت‌وگو کند، بنابراین اجلاس سران اکو فرصت خوبی است که به بهانه آن کشور‌های بزرگ منطقه گردهم آمده و رایزنی کنند، در واقع اصل اجلاس را در جهت اهداف اکو آنقدر مهم نمی‌دانم که جلسات جانبی نشست در راستای کم کردن تنش بین اعضا اکو می‌تواند موثر و مفید باشد.

اکو یک سازمان منطقه‌ای دولتی محسوب می‌گردد که در سال ۱۹۸۵ از سوی ایران، پاکستان و ترکیه با هدف پیشبرد همکاری‌های اقتصادی، فنی و فرهنگی میان کشور‌های عضو تاسیس شد. اکو در واقع جانشین سازمان همکاری منطقه‌ای برای توسعه (RCD) می‌باشد که از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۹ موجودیت داشت. در سال ۱۹۹۲، سازمان هفت عضو کشور جدید را به عضویت پذیرفت که عبارتند از: افغانستان – آذربایجان، قزاقستان – قرقیزستان – تاجیکستان – ترکمنستان و ازبکستان.

گواهی درباره اینکه چرا تاکنون اکو نتوانسته جایگاه و دستاورد‌های قابل قبولی در سطح جهان داشته باشد، می‌گوید که حجم روابط اقتصادی خودمان با کشوری مثل ترکیه یا آذربایجان را با حجم روابط امارات و آمریکا مقایسه کنید. چرا باید حجم روابط ما با ترکیه با این همه امکاناتی که داریم در این سطح باشد یک کالا از ایران به ترکیه رفته بعد از آنجا با تغییر اسم به کشور دیگری ارسال می‌شود در حالی که باید تفاهم منطقی وجود داشته باشد.

منطقه اکو از دورنمای روشن تجاری برخوردار است. علیرغم ترکیب جمعیتی جوان آن، اکو در قالب یک سازمان موفق و خوش آتیه منطقه‌ای توسعه یافته است. جایگاه بین المللی آن رشدی فزاینده دارد. با وجود این، سازمان با چالش‌هایی در خصوص اهداف خود روبرو است. از همه مهمتر، منطقه فاقد زیر ساختار و نهاد‌های مناسبی است که سازمان بتواند اهداف توسعه‌ای خود را دنبال و از منابع موجود منطقه‌ای حداکثر استفاده را کرد.

بیش از ۱۲ سال است که کشور‌های عضو اکو جهت تسریع در توسعه منطقه‌ای از طریق تلاش‌های مشترک خود همکاری می‌کنند. در کنار پیوند‌های نزدیک فرهنگی و تاریخی مشترک، کشور‌های عضو توانسته‌اند تا از روابط موجود زیر ساختاری و تجاری امید‌های خود را به واقعیت‌های ملموسی تبدیل کنند. اکو مبادرت به تعریف چندین پروژه بر اساس طرح‌های اولویت دار مبتنی بر همکاری کرده، که عبارتند از: انرژی – تجارت – حمل و نقل – کشاورزی و کنترل مواد مخدر.

به گفته مهدی خورسند کارشناس مسائل بین الملل، حضور رئیس‌جمهور کشورمان در اجلاسیه سازمان اکو می‌تواند یخ روابط را بشکند و فرصتی را برای ایران ایجاد کند که ایران با همسایگان خود روابط بهتری برقرار کند و نشان دادن عظم ایران برای حل مشکلات و سوء تفاهمات است. ایران تنها کشوری است که می‌تواند نیاز‌های ترکمنستان را به راحتی رفع کند و تهران باید با دقت بیشتری به این روابط بنگرد و این سفر پیش از وقوع نوید روز‌های خوب را برای روابط ایران و ترکمنستان می‌دهم با توجه به سفری که آقای رئیسی با تاجیکستان داشت و آن اتفاقات و مناسبات خود رخ داد و نشان دادیم که فضا در ایران تا حدودی دستخوش تغییر شده است و دولت جدید اهل تعامل با همسایگان است.