قم فردا گزارش می‌دهد؛
چالش‌ها و تأثیرات بیابان‌زایی قم بر مرکز ایران
امروز بیابان در مناطق مرکزی ایران مخصوصاً در قم در حال افزایش است که باید برای جلوگیری از بروز چالش‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی در آینده برای مردم به این مسئله توجه ویژه‌ای شود.
قم در قلب ایران واقع شده است. در سال‌های اخیر شاهد گسترش بیابان در اطراف قم به مساحت‌های قبل توجه هستیم. این روند نگران‌کننده، به ویژه در مناطقی که قبلاً حاصلخیز و سرسبز بودند، مشهود است. بر اساس مطالعات اخیر، بیش از ۳۰ درصد از مساحت استان قم در معرض روند بیابان‌زایی قرار دارد. این امر نه تنها زیبایی طبیعی منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند بر کیفیت زندگی ساکنان و همچنین اکوسیستم‌های وابسته تأثیرات منفی بگذارد.
بیابان‌زایی نتیجه عوامل طبیعی و انسانی است
سید سیروس علوی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی «قم فردا» با اشاره به مسئله افزایش بیابان در اطراف قم اظهار داشت: بیابان‌زایی در قم، نتیجه ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است.
وی ادامه داد: منطقه قم دارای آب و هوای خشک و خاک شنی است که آن را مستعد بیابان شدن می‌کند. اما فشارهای انسانی، مانند تخریب زیستگاه‌های طبیعی، کشاورزی غیراصولی، و قطع بی‌رویه درختان، این روند را تسریع کرده است.
فعال حوزه منابع طبیعی گفت: استان قم به طور طبیعی در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع شده و بیش از ۱/۲ میلیون هکتار از مساحت آن را عرصه‌های بیابانی و شن‌های روان تشکیل می‌دهد.
وی ادامه داد: چالش اصلی ما تشدید خشکسالی‌های متوالی، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، وزش بادهای شدید به‌ویژه در فصل بهار و تابستان، و تخریب پوشش گیاهی طبیعی به دلایل مختلف از جمله چرای بی‌رویه است. این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا حرکت شن‌های روان تهدیدی جدی برای روستاها، جاده‌ها، زمین‌های کشاورزی حاشیه‌ای و حتی زیرساخت‌های صنعتی و حیات شهروندان باشد.
علوی با اشاره به اهمیت رویکردهای چندجانبه برای مقابله با بیابان‌زایی بیان داشت: برای مقابله با این چالش، نیاز به همکاری دولت، جوامع محلی، و سازمان‌های غیردولتی است.
وی ادامه داد: برخی راهکارهای پیشنهادی شامل ترویج کشاورزی پایدار، بازسازی و حفاظت از جنگل‌ها، و اجرای برنامه‌های آگاهی‌رسانی عمومی است. همچنین، توسعه فناوری‌های نوین برای نظارت و مدیریت بهتر منابع طبیعی، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
عوامل طبیعی و انسانی بیابان‌زایی در منطقه
همان طور که گفته شد بروز بیابان در قم به عوامل طبیعی و انسانی مربوط می‌شود.
در عوامل انسانی یکی از موارد مهم موضوع کشاورزی است. روش‌های کشاورزی غیرعلمی و استفاده بیش از حد از آب، خاک حاصلخیز را تخریب می‌کند.
در مناطقی که قبلاً مزارع سرسبز بودند، اکنون زمین‌های خشک و بیابانی دیده می‌شود. همچنین برداشت بی‌رویه چوب و قطع درختان برای ساخت و ساز و سوخت، باعث از بین رفتن پوشش گیاهی شده است. این امر، خاک را در برابر فرسایش آسیب‌پذیر می‌کند.
شهرسازی هم یکی از دلایل تشدید این موضوع است. گسترش شهرها و زیرساخت‌ها، اغلب با تخریب مناطق طبیعی همراه است. این روند، فضای سبز را محدود کرده و فشاری بیشتر بر محیط‌زیست محلی وارد می‌کند.
البته در عوامل طبیعی هم موضوعاتی مانند آب و هوا و خاک دخیل است که در قم این دو موضوع هم وجود دارد. آب و هوای قم خشک و نیمه‌خشک به همراه بارندگی کم و همچنین خاک شنی و آهکی منطقه عوامل دیگر در بیابان‌زایی در این منطقه است.
تبعات برای استان‌های مرکزی ایران
بیابان‌زایی در قم، تنها یک مسئله محلی نیست، بلکه می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر استان‌های مرکزی ایران داشته باشد. این منطقه، به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطات تجاری و فرهنگی، به عنوان یک قطب مهم در نظر گرفته می‌شود.
بیابان‌زایی می‌تواند منجر به کاهش منابع آب در منطقه، تغییرات اکوسیستم یعنی از بین رفتن پوشش گیاهی و تغییر در ترکیب گونه‌های گیاهی و جانوری، مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت، افزایش آلودگی و مشکلات بهداشتی شود. این چالش‌ها می‌تواند در آینده برای قم و استان‌های هم‌جوار چالش‌های اجتماعی و اقتصادی و همچنین مشکلات تنفسی و بیماری‌های مرتبط را ایجاد کند.
اقدامات مؤثر در مقابله با بیابان‌زایی
همچنین علی مرتضوی، فعال حوزه منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار ما با اشاره به راهکارهای عملی و علمی برای مقابله با بیابان‌زایی، گفت: یکی از اقدامات مهم و مؤثر نهال‌کاری و احیای پوشش گیاهی با گونه‌های مقاوم است. استفاده از گونه‌های بومی و سازگار با کم‌آبی مانند تاغ، آتریپلکس، قره‌داغ، و گونه‌های گز در اولویت است.
وی اضافه کرد: روش‌های نوینی مثل حفر چاله‌های خاص برای جمع‌آوری آب باران و استفاده از مالچ‌های طبیعی برای افزایش شانس بقای نهال‌ها به کار گرفته می‌شود. امروز پروژه‌های بزرگ نهال‌کاری در کانون‌های بحرانی قم در حال اجرا است.
کارشناس محیط‌زیست به مدیریت روان آب‌ها و پخش سیلاب اشاره کرد و گفت: در مناطق کوهپایه‌ای، ساخت بندهای خاکی کوچک و آبگیر برای مهار سیلاب‌های فصلی و هدایت آن‌ها به دشت‌ها و تغذیه آبخوان‌ها بسیار مؤثر بوده است.
وی افزود: این آب، هم‌سفره‌های زیرزمینی را تقویت می‌کند و هم رطوبت مورد نیاز برای رشد پوشش گیاهی در پایین‌دست را تأمین می‌نماید.
مرتضوی با اشاره به ایجاد کمربندهای سبز و بادشکن به عنوان مقابله با بیابان، عنوان کرد: در حاشیه شهرها، روستاها، جاده‌های اصلی و اطراف تأسیسات حیاتی، کمربندهای سبز با استفاده از درختان و درختچه‌های مقاوم ایجاد می‌شود.
وی تصریح کرد: این کمربندها هم به عنوان بادشکن عمل کرده و سرعت بادهای فرساینده را می‌شکنند و هم در تثبیت خاک و کاهش آلودگی‌های هوا و صوتی نقش بسزایی دارند.
مرتضوی با اشاره به مدیریت چرا و مشارکت مردم به عنوان گزینه آخر مقابله با بیابان، گفت: کنترل چرای دام در عرصه‌های حساس و ترویج دامداری صنعتی و نیمه‌صنعتی برای کاهش فشار بر مراتع ضعیف، بخش دیگری از برنامه‌هاست.
وی ادامه داد: بیابان‌زایی یک‌شبه ایجاد نشده و درمان آن هم یک‌شبه نیست. نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت، عزم ملی و استانی، و تخصیص بودجه پایدار داریم.
فعال حوزه منابع طبیعی خاطرنشان کرد: تجربیات موفق در نقاطی از استان نشان داده که با اجرای علمی و مشارکتی طرح‌ها، می‌توان طوفان‌های گرد و غبار را کاهش داد، عرصه‌های تخریب‌شده را احیا کرد و امنیت زیستی را افزایش داد.
وی گفت: اگر همه دستگاه‌ها و مردم دست به دست هم دهند، قطعاً می‌توانیم بر چالش بیابان‌زایی فائق آییم و آینده‌ای سبزتر و پایدارتر برای استان رقم بزنیم.
در هر صورت امروز بیابان‌زایی در استان قم، یک چالش پیچیده و چندوجهی است که نیاز به توجه فوری و اقدامات هماهنگ دارد. تأثیرات آن فراتر از مرزهای منطقه‌ای است و می‌تواند بر استان‌های مرکزی ایران به عنوان یک کل تأثیرگذار باشد. با درک عوامل دخیل و اتخاذ راهکارهای پایدار، امید است که بتوان از گسترش بیابان و پیامدهای آن جلوگیری کرد و آینده‌ای سبزتر و پایدارتر را برای این منطقه تضمین نمود.
انتهای خبر/160
نظرات شما