از بزرگترین حمام ایران تا روستایی با قدمت هزار ساله/مرد ۷۵۰۰ ساله اراکی کجاست؟

شهرستان اراک، مرکز استان مرکزی را شاید بسیاری از ما به پایتخت صنعتی ایران بشناسیم ولی جالب است بدانید این شهر آنقدر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی را در دل خود جای داده که بدون شک از سفر به آن پشیمان نمی‌شوید.

این شهر علی رغم قدمت کوتاه دارای آثار فرهنگی و تاریخی بسیاری است که آن را به محلی مناسب برای گردشگردی تبدیل می کند. برای اطلاع از جاذبه های شهر اراک با ما همراه باشید.

موزه مفاخر استان مرکزی در اراک

یکی از اماکن تاریخی و گردشگری استان مرکزی و شهر اراک برای سفرهای نوروزی، موزه مفاخر است که گنجینه ای تاریخی از مفاخر معاصر و گذشته این استان را در خود جای داده است. 

استان مرکزی از جمله استان‌های نخبه‌پرور کشور است، به این معنی که حدود ۱۱۰۰ نفر از مفاخر کشور در این استان متولد شده اند و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته‌پروری است؛ از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر، سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر را داده‌اند؛ به‌طوری‌که بیشترین چهره‌های تاثیرگذار در تاریخ و نخبگان کشور حداقل در دو سده اخیر از استان مرکزی بوده‌اند.

موزه مفاخر و مشاهیر مرکزی، یکی از جاذبه‌های گردشگری و گنجینه‌ای از بزرگان این استان است که در شهر اراک قرار دارد. احداث این موزه که ابتدا عمارت حاج حسین خاکباز محسنی(اراکی) بوده است، در اواخر دوره قاجاریه توسط مرحوم حاج حسین خاکباز فرزند حاج آقا محسن خاکباز اراکی در زمینی به مساحت ۲ هزار و ۸۰۰ متر مربع شروع و نقشه این ساختمان توسط یک مهندس روسی تهیه شده است. همچنین معماری آن توسط استاد مراد چمنی اراکی با تزئینات آجرکاری و در دو طبقه با ۱۱ اتاق انجام گرفت و ساخت آن ۴ سال طول کشید که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به اتمام رسید.

این بنا در سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۳۳۸ در فهرست آثار ملی ثبت، در سال ۱۳۸۴ با همکاری استانداری استان مرکزی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و ورثه خاکباز خریداری و مرمت و در سال ۱۳۸۸ برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ایران اسلامی تبدیل به موزه مفاخر شده است.

این موزه از بخش‌های مختلف شامل تالار حضرت امام‌خمینی(ره)، تالار مفاخر مذهبی و دینی، تالار مفاخر علمی و فرهنگی، تالار امیرکبیر، تالار قائم‌مقام فراهانی، تالار مفاخر در قید حیات، تالار سرداران شهید، مرکز اسناد و مدارک مفاخر، کارگاه مرمت و عکاسی، حمام قدیمی و خصوصی خانواده، آب‌انبار و قنات، نگارخانه و فروشگاه عرضه محصولات فرهنگی و هنری تشکیل شده است.

در این موزه سردیس‌ها به همراه آثار چاپ شده و اسناد، عکس‌ها و گزارش‌های متعلق به امام خمینی(ره)، امیرکبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروین اعتصامی، کربلایی کاظم کریمی ساروقی، ملامهدی نراقی، ملا احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی، پروفسور حسابی، دکتر محمد قریب، آیت‌الله اراکی، علی‌اکبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهیدچمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، ضیاء‌الدین عراقی، عباس سحاب و فخرالدین عراقی به نمایش درآمده است.

موزه مفاخر استان مرکزی در شهر اراک، خیابان شهید بهشتی، نرسیده به میدان شریعتی قرار دارد که روزانه پذیرای مهمانان، مردم و گردشگران است و بابی به سوی فرهنگ، تمدن و هویت سرزمین آفتاب به روی مخاطبان و بازدیدکنندگان گشوده است.

بازار تاریخی اراک

 بازار اراک به‌عنوان آخرین اثر معماری ایرانی در مرکز شهر اراک قد برافراشته و از محل‌های تجاری پررونق شهر است که در زمان فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) ساخته شده و در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شماره‌ی ثبت ۱۲۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شمالی‌جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و دیگری محور شرقی‌غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای ۸ گذر و ورودی شرقی‌غربی است. این دو محور همدیگر را در محلی معروف به چهار‌سوق قطع می‌کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه‌ی بازار بالغ بر ۱۴ هکتار است.

در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته‌ی بازار فعالیت می‌کنند و مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و باراندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سرا و تیمچه فعالیت دارند.

در مسیرهای طولی و عرضی بازار، سراها و تیمچه‌هایی وجود دارند که ساختمان آن‌ها معمولا دو طبقه هستند که در بعضی از آن‌ها تجار یا مسافرانی که از نقاط دور برای خرید به بازار می‌آمدند، شب را در طبقه‌ی دوم سپری می‌کردند.

سراها علاوه بر ایفای نقش تجاری، به‌عنوان اقامتگاه موقت نیز استفاده می‌شدند. بازار دارای سراهای گوناگون است. برخی از این سراها به نام بنیانگذار آن یا نوع کالا و محصولاتی که در آنجا یافت می‌شود، شهرت یافته‌اند. زیباترین و مهم‌ترین سرای بازار که همچنان توانسته ساختار اولیه‌ی خود را حفظ کند، سرای کاشانی است که به بازار فرش اختصاص یافته است.

در جنب بازار، مسجد و مدرسه‌ی سپهدار قرار دارد که یکی از زیباترین مساجد اراک است و پشت‌ بام بازار کاملا بر حیاط مدرسه و مسجد سپهدار مشرف است.

مصالح اصلی ساخت این بازار آجر است و در کنار آن از ملات گچ و آهک و خاک رس هم استفاده شده است. در قسمت هایی از این بازار تیرچه های چوبی برای محکم کردن بنا به کار رفته و برای پای ستون ها هم از صفحات و ورقه های منجمد سربی و مسی استفاده شده است.

این مجموعه‌ی تاریخی‌اقتصادی با گذشت بیش از دو قرن، همچنان به‌عنوان قلب اقتصادی شهر اراک مطرح است، اگرچه در گذر زمان، دستخوش تغییراتی در شکل و ماهیت مشاغل و کاربری‌های آن شده، اما همچنان زنده و پویا است و در ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی و گردشگری، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.

موزه حمام چهار فصل، بزرگترین حمام ایران در اراک

حمام چهارفصل در زمان قاجاریه به همت محمدابراهیم خوانساری بنا و اکنون به گنجینه تبدیل‌شده است. این حمام از گرمخانه، سربینه (رختکن)، حجره‌های متعدد، حمام‌های زنانه، مردانه و حمام اقلیت‌های مذهبی تشکیل شده و به دلیل تزئین سربینه آن با کاشی‌های زیبا و رنگارنگ چهار فصل سال، حمام چهار فصل نامیده می‌شود.

بخش سربنیه حمام با ۸ ستون و گنبد رفیع آن و کاشی‌های رنگارنگ و گچ بری‌های چشم نواز و نقاشی‌های تاریخی و طرح‌های اسلیمی‌اش، هر بیننده‌ای را به خود مجذوب می‌کند.

حمام موزه چهار فصل به‌عنوان یکی از مکان های دیدنی اراک در سال ۱۳۵۶ به شماره‌ ۱۳۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۷۳ پس از اتمام عملیات مرمت و بازسازی، به‌عنوان موزه‌ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی اراک بازگشایی شد.

در این گنجینه ارزشمند، اشیای تاریخی مانند ظروف و کاسه‌های سفالی، سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه‌های دوره قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلم‌زنی، اسباب قدیمی حمام، خمره‌های سفالی‌، لوازم ریسندگی، بخشی از محراب تاریخی و ارزشمند مسجد جامع ساوه و ابزار قدیمی ریسندگی و بافت فرش نگهداری می‌شود.

علاوه بر این اسکلت انسان ۷۵۰۰ ساله‌ای که از تپهٔ سرسختی شازند به دست آمده است در موزه چهار فصل نگهداری می‌شود

«انجدان» روستایی با قدمت بیش از هزار سال

گاهی در سفر به شهرهای بزرگ سری هم به روستاهای اطراف می زنیم، روستاهایی که در چند کیلومتری شهرها هستند و اسم آن ها به خاطر وجود جاذبه های شگفت انگیز بر سر زبان ها افتاده است. در استان مرکزی، در نزدیکی شهر اراک و در دهستان مشک آباد روستایی تاریخی و البته جذاب به اسم انجدان وجود دارد که با جاذبه های منحصر بفرد و تماشایی به جایگاه خوبی در بین گردشگران رسیده است.

این روستا در منطقه ای کوهستانی قرار دارد و دو کوه برف شاه و کوه چشمه در پیرامون آن قرار گرفته اند و از طرفی غارهای زیادی هم در مجاورت آن هست. آب و هوای خوب و مطبوع و وجود چشمه سارها این روستا را به جایی عالی برای تفریح و استراحت تبدیل کرده به طوری که افراد بسیاری از شهرهای اطراف، آخر هفته خود را در این روستای خوش آب و هوا می گذرانند.

 فاصله ی این روستا تا شرق اراک ۳۷ کیلومتر است و از سطح دریا ۲ هزار متر ارتفاع دارد. دلیل نامگذاری این روستا به اسم انجدان هم جالب توجه است؛ در این روستا صمغ گیاه انگدان تولید و به کشورهای دیگر هم صادر می شود برای همین به این روستا انجدان می گویند. در واقع این گیاه که ماده ی انگرود یا آنقوره از آن گرفته می شود در اطراف این روستا زیاد روییده می شود و اسم روستا هم از همین گیاه گرفته شده است.

نام انجدان در منابع قدیمی به صورت های انکوان و انکدان نیز آمده است. چنان که از منابع برمی آید، استفاده از واژه انجدان پس از اقامت امامان اسماعیلی در این محل رواج یافت.

در گذشته در این روستا قلعه ها و کاروانسراهای زیادی ساخته شده بود که بیشتر آن ها امروز از بین رفته اند. بعد از قرن ۹ قمری این روستا خواستگاه نویسنده ها و ادیبان زیادی بوده که شاه طاهر دکنی، میرزا ابوتراب بیک فرقتی، ملا داعی انجدانی نمونه هایی از این افراد‌ هستند.

روستای انجدان جمعیت زیادی ندارد اما با وجود این جمعیت کم، در سراسر روستا حسینیه ها و مساجد زیادی دیده می شود که نشان می دهد در این روستا فرهنگ و مذهب اهمیت زیادی داشته است. تعدادی از این مساجد مثل مسجد جامع که قدمت آن به قرن های آغازین اسلام برمی گردد از آثار تاریخی این روستا به شمار می روند. از دیگر آثار تاریخی روستای انجدان بقعه های زیبای آن است که از میراث ارزشمند به جای مانده از دروه صفوی هستند.

قدمت این روستا به بیش از هزار سال پیش برمی گردد و این طور که از کتاب های تاریخی برمی آید بعد از حمله مغول ها به ایران صدمات زیادی دیده است به طوری که مردم برای در امان ماندن از حمله آن ها با حفر نقبی در زیر زمین مدتی را در آن زندگی کردند. پس از آن انجدان برای مدتی مقر فرماندهی اسماعیلیان شد که چندین مقبره از آن دوران برجای مانده است.

امامان اسماعیلیه در دوره اقامتشان در انجدان آثار و بناهایی ایجاد کردند که امروزه اکثر آن ها ویران شده‌ است، از جمله قلعه نورآباد، قلعه امیرخان، قلعه وزیر و کاروانسرای شاه عباسی. در انجدان سه مقبره (بقعه‌های شاه قلندر، شاه قریب و چهل دختران) وجود دارد که مزار شماری از امامان نزاری و خانواده‌هایشان بوده است.

بقعه شاه قلندر مربوط به دوره صفوی است و در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۴۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

همچنین در یکی از قبرستان های این روستا سنگ قبری پیدا شده که به نوه سلمان فارسی نسبت داده شده و برای نمایش به موزه حمام چهار فصل اراک برده شده است. بر روی این سنگ قبر عبارت انجدان اصفهان به چشم می خورد و از آن جایی که قدمت اراک ۲۰۰ سال است و در گذشته این روستا زیر نظر اصفهان بوده و از طرفی در این حوالی روستای دیگری به اسم انجدان نیست؛ پس به احتمال زیاد سلمان فارسی در این روستا به دنیا آمده و از ساکنان همین روستا بوده است.

 با در نظر گرفتن این واقعیت، احتمالا قدمت این روستا به قبل از اسلام نیز می رسد.

مردم این روستا به زبان فارسی و با گویش خلج حرف می زنند و نشستن پای لهجه شیرین آن ها یکی از جذابیت های سفر به این روستا است. بیشتر اهالی روستا کشاورز و دامپروند و محصولاتی مثل گردو، بادام و انگور به عمل می آوردند. صنایع دستی پر رونق این روستا گلیم بافی، قالی بافی و منبت کاری هست که حتی می توانید آن ها را به عنوان سوغات از اهالی روستا خریداری کنید.

گذری بر زادگاه امیرکبیر در روستای هزاوه

روستای تاریخی هزاوه از توابع شهرستان اراک، زادگاه امیرکبیر و از مناطق هدف گردشگری استان مرکزی است که هرساله میزبان بسیاری از گردشگران است.

به گزارش دیار آفتاب؛ خانه پدری امیرکبیر یکی از جاذبه¬‌های مهم گردشگری روستای هزاوه اراک است و بنای این خانه در ۲ طبقه با ۶۲۵ مترمربع وسعت و ۸۱۵ مترمربع زیربنا ایجاد شده است.

این بنای زیبا دارای سقف¬‌های هلالی با تیرهای چوبی و دیوارهای ضخیم خشتی و گلی است.

این روستا در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان اراک واقع است.

خانه حسن پور از تاریخی ترین نقاط اراک

خانه حسن پور که در زمان احمد شاه قاجار بنا شد در ابتدا شرکت فرش متعلق به حاج علی مشیری بود پس از آن تبدیل به مدرسه و در آخر منزل مسکونی جواد حسن پور شد.

در سال ۷۴ سازمان میراث فرهنگی و گردگشری خانه را خرید و پس از بازسازی تبدیل به موزه صنایع دستی شد.

مساحت ساختمان خانه ۶۰۰ متر است که در دو طبقه ساخته شده است. امروزه از جاذبه های شهر اراک محسوب می شود.