جوان‌گرایی به چه قیمت؟

کارگروهی در کمیته بیمه اجتماعی این کمیسیون تشکیل و ابعاد اجرایی شدن احتمالی این طرح را به‌طور دقیق بررسی کردند. در این میان، سؤال کلیدی آن است که هرچند، نقطه هدف این طرح ایجاد اشتغال برای ۳ تا ۵ میلیون جوان فارغ‌التحصیل عنوان‌شده، اما اجرای آن چه پیامد‌هایی در سایر حوزه‌ها برجای خواهد گذاشت؟

هدف‌گذاری‌های «بازنشستگی پیش از موعد»، دور از دسترس است

زهرا کریمی اقتصاددان در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: درباره آسیب‌های طرح جدید نمایندگان مجلس مبنی بر بازنشستگی پیش از موعد، اظهار کرد:  بازنشستگی پیش از موعد، به دو دلیل اثر منفی بر عملکرد صندوق‌های بازنشستگی دارد؛ اول اینکه تعداد بیمه پردازان و دوره پرداخت حق بیمه آنان کوتاه‌تر شده و این امر موجب کاهش منابع درآمدی صندوق‌ها می‌شود و دوم آنکه، هم‌زمان، تعداد مستمری‌بگیران و دوره دریافت مستمری آنان افزایش می‌یابد و به‌ این‌ ترتیب، هزینه سنگینی به صندوق‌های بازنشستگی تحمیل خواهد شد و پایداری منابع صندوق‌ها را با تهدید جدی و غیرقابل‌برگشت مواجه خواهد کرد.

وی افزود: به‌طور مثال، فردی که در ۵۰ سالگی بازنشسته می‌شود، می‌تواند ۱.۵ تا ۲ برابر زمانی که بیمه پرداخت کرده، مستمری دریافت کند و این در حالی است که صندوق‌های بازنشستگی حتی اکنون هم، ازنظر مالی در شرایط خوبی قرار ندارند؛ و تشدید فشار بیشتر بر آن‌ها پیامد‌های خطرناکی درپی خواهد داشت.

این اقتصاددان درباره تبعات مالی اجرای «طرح بازنشستگی پیش از موعد» گفت: بودجه حمایت از صندوق‌های بازنشستگی در سال ۹۸ به ۲۸ درصد بودجه دولت رسیده بود و چشم‌انداز این روند، می‌تواند، در آینده نه‌چندان دور، ضرورت اختصاص کل بودجه دولت به صندوق‌های بازنشستگی را موجب شود که تن دادن به چنین ضرورتی، نه منطقی است و نه شدنی است. بنابراین، در چنین شرایط فرضی، ممکن است به این نتیجه برسند که سن بازنشستگی را افزایش دهند و از تعداد مستمری‌بگیران بکاهند و البته که در اجرای چنین بازنگری‌ هم، اگر نگوییم ناممکن، حداقل، بسیار دشوار است و چالش‌های خاص خود را به همراه خواهد داشت.

کریمی طرح «بازنشستگی پیش از موعد» را یک «مسیر متناقض» توصیف کرد و افزود: هدف طرحی که هم‌اکنون در دستور کار مجلس قرارگرفته، چابک‌سازی و ساماندهی کیفی نیرو‌ها با خروج عده‌ای، و ورود عده‌ای دیگر به بدنه دولت است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: اجرای این طرح، بیشتر برای افرادی جذابیت و مطلوبیت دارد که دیگر تمایلی به ادامه فعالیت در مشاغل دولتی ندارند و می‌دانند پس از بازنشستگی، به دلیل برخورداری از تجربه دوره اشتغالشان و نیز به علت بی‌نیازی از بیمه، در قرارداد استخدامی پس از بازنشستگی، گزینه مناسبی برای کارفرمایان خواهند بود و مسیر همواری برای اشتغال مجدد و کسب درآمد مازاد بر حقوق بازنشستگی، در پیش خواهند داشت.

این اقتصاددان گفت: در چنین شرایطی، این هدف‌گذاری و انتظار که «بازنشستگی پیش از موعد» موجب جذب فارغ‌التحصیلان و کاهش آمار بیکاری شود، دور از دسترس است و با واقعیت‌های موجود در بازار کار، همسو نیست، زیرا اغلب بازنشستگان پیش از موعد، خانه‌نشین نخواهند شد بلکه پس از بازنشستگی، از طریق آغاز اشتغالی مجدد و با همراهی کارفرمایانی که آنان را گزینه برتر برای استخدام می‌دانند، بخش قابل‌توجهی از ظرفیت‌های اشتغال را به خود اختصاص خواهند داد و درنتیجه، آمار بیکاری کاهش نخواهد یافت.

این که مجلس با هدف جوان گرایی و جایگزینی افراد جوان در محیط کار قصد دارد طرحی را به تصویب برساند که باعث شود در آینده نه چندان دور که با پیری جمعیت روبه رو هستیم مشکلات متعددی برای صندوق های بازنشستگی ایجاد شود جای سوال دارد. آیا وکلای ملت هنگام بررسی چنین طرحی وضعیت صندوق های بازنشستگی را در نظر گرفته است؟ آیا به وضعیت جمعیت در 20 سال آینده دقت کرده اند؟

مخالفت وزارت رفاه با طرح بازنشستگی پیش از موعد مجلسی‌ها

احمد میدری معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره طرح بازنشستگی پیش از موعد که در مجلس مطرح شده است، اظهار کرد: این وزارتخانه موافق طرحی که در مجلس در دستور کار قرار گرفته نیست، چون این طرح به ضرر کارگران و دولت است.

وی با اشاره به اینکه واقعیت این است که اجرای بازنشستگی پیش از موعد، به نفع کارمندان نیست و فقط مدیران کارمند دولت از آن نفع خواهند برد، ادامه داد: اگر دولت برای پرداخت حقوق بازنشستگان، منبع پایدار نداشته باشد، مجبور به تأمین مالی با توسل به شیوه‌های تورمی است. نباید تصور کنیم فردی که بازنشسته می‌شود دیگر حقوق‌بگیر دولت نیست.

معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تصریح کرد: صندوق‌های بازنشستگی به شرطی می‌توانند به‌معنای واقعی صندوق باشند که پول مورد نیاز خود را از دولت نگیرند، بلکه باید متکی به بیمه‌پردازی اعضای صندوق باشند.

میدری افزود: لازمه تحقق این استقلال مالی صندوق‌ها، آن است که دوره بیمه‌پردازی افراد طولانی‌تر باشد. همین ضرورت باعث شده صندوق‌های کشور‌های پیشرفته، سن بازنشستگی را تا ۶۵ سال هم افزایش‌دهند.

آفت کاهش سن بازنشستگی در ایران/ مشکلات صندوق‌های بیمه‌ای با کاهش سن بازنشستگی

همچنین حجت الله میرزایی معاون امور اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این خصوص گفته است: آسیب صندوق‌های بیمه‌ای به خصوص در سه دهه اخیر از قوانینی که به شدت توان مالی آن‌ها را با اشکال مواجه کرده است مختلف است و یکی از آن‌ها قوانین بازنشستگی‌های پیش از موعد است، روند دوره بیمه پردازی دائم کوتاه شده و دوره مصارف و مستمری بگیری بلندتر شده است و نتیجه این بوده که سن بازنشستگی که در سایر کشور‌ها بالای ۶۰ سال است، در ایران به ۵۱ سال برسد و این آفتی است که به طور دائم تکرار شده است.

میرزایی عنوان کرد: تلقی از سیاست‌های رفاهی اشتباه است و شکل درست این است که اساسا از ایجاد فقر جلوگیری شود. قطعا بخشی از فقر که در جامعه وجود دارد و نگران کننده است فقر ناشی از نداشتن زیرساخت‌ها در بسیاری از مناطق روستایی یا مناطق مرزی یا در جنوب شرق کشور است. بخشی از آن ناشی از عدم توازن در سرمایه گذاری برای اشتغال است. واقعیت این است که مجرا و مسیر اصلی پایش فقر ایجاد فرصت‌های شغلی است که مردم بتوانند شرافتمندانه کسب درآمد کنند و گروهی که امکان کار کردن ندارند، مانند سالمندان و معلولین باید تحت حمایت سیاست‌های رفاهی قرار بگیرند.

وی با بیان اینکه نظام بانکی باید پوشش فراگیر داشته باشد، افزود: حدود نیمی از کشور هیچ گاه وامی دریافت نکرده اند، این بدین معنی است که این شبکه بانکی، سیاست‌های تأمین مالی خرد را پوشش نداده اند.

اما صندوق های بازنشستگی درخصوص طرح جدید مجلس هم نظرات متعددی  دارند. اکبر افتخاری مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان گفت: کاهش سن بازنشستگی بار مالی زیادی را برای صندوق‌های بازنشستگی دارد و باعت می‌شود عدم تقارنی که در حال حاضر بین منابع و مصارف وجود دارد، بیشتر شود.

وی با اشاره به اینکه باید جزئیات طرحی که نمایندگان مجلس در خصوص کاهش سن بازنشستگی داشته‌اند را بیشتر بررسی کنیم، افزود: باید با نمایندگان مجلس در این خصوص صحبت زیادی داشته باشیم.

بازنشستگی پیش از موعد، صندوق‌ها را دچار ابربحران می‌کند

همچنین شهاب جوانمردی عضو هیات نمایندگان اتاق تهران در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، درباره طرح بازنشستگی پیش از موعد، اظهار کرد: اولین نکته‌ای که باید مدنظر قرار گیرد، توجه به وضعیت بحرانی صندوق‌های بازنشستگی است؛ از این منظر، واقعاً جای سؤال دارد که نمایندگان مجلس، چگونه بدون درنظرگرفتن این موضوع به دنبال تصویب و اجرای چنین طرحی هستند؟

جوانمردی با اشاره به اینکه بیشتر جهان، درصدد افزایش سن بازنشستگی هستند، بیان کرد: سن بازنشستگی با دو معیار اصلی تعیین می‌شود؛ نخست ملاک‌های اقتصادی آن است و دیگری وضعیت منابع درآمدی صندوق‌های بازنشستگی. او ادامه داد: دستیابی واقع‌بینانه پاسخ این سؤال که به ازای چند نفر بیمه پرداز باید یک نفر بازنشسته شود تا بتوان مستمری بازنشستگان را تأمین کرد؟ اهمیت زیادی دارد و مطابق استاندارد‌های جهانی صندوق‌ها، برای تأمین حقوق یک بازنشسته باید هفت بیمه پرداز داشت.

به گفته عضو هیات نمایندگان اتاق تهران موضوع مهم، این است که منابع ورودی صندوق و نیز عایدی سرمایه‌گذاری‌های صندوق باید پاسخگوی مجموع ارقام پرداختی به بازنشستگان باشد.

وی با اشاره به «سن امید به زندگی» که طی دهه‌های گذشته در دنیا و ایران افزایش یافته است، گفت:  سن امید به زندگی در ایران از ۵۰ سالگی به بالای ۷۰ سالگی  رسیده است. بر این اساس، سن افراد برای بازنشسته شدن با این دو  معیار چیده شده است.

جوانمردی با بیان اینکه وضعیت صندوق‌های بازنشستگی اصلاً مناسب نیست، تصریح کرد: از زمانی که فرد بازنشسته می‌شود تا زمانی که خودش در قید حیات است یا وراث آن در قید حیات باشند (شامل همسر و فرزندان زیر سن قانونی)، صندوق‌های بازنشستگی موظف به پرداخت حقوق وی هستند؛ بنابراین، بازه زمانی پرداخت صندوق بالا رفته است و افزایش غیرکارشناسی تعداد بازنشستگان می‌تواند به بحران منجر شود و وضعیت صندوق‌ها را بدتر کند.

عضو هیات نمایندگان اتاق تهران تصریح کرد: وضعیت صندوق‌های بازنشستگی در کشور را می‌توان یکی از بحران های کلیدی در حوزه اقتصادی دانست، و  اگر تدبیری مؤثر اندیشیده و اجرایی نشود، صندوق‌ها، خیلی زود، وارد یک ابربحران غیرقابل‌حل خواهند شد.

وی ادامه داد: طرح بازنشستگی پیش از موعد در حالی در دستور کار مجلس قرار گرفته است، که در اغلب کشور‌های توسعه‌یافته دنیا، سابقه کار لازم برای بهره‌مندی از مزایای بازنشستگی به ۳۵ سال افزایش یافته و سن بازنشستگی ۷۰ سال در نظر گرفته شده است؛ یعنی با ترکیبی از این دو فرمول، کاری کردند که منابع صندوق‌ها، کفاف پرداخت حقوق‌های بازنشستگی را بدهد.

جوانمردی بیان کرد: انتظار این بود، که مجلس طرح افزایش سن بازنشستگی در دستور دهد، نه اینکه به دنبال کاهش سن بازنشستگی باشد. اینکه بخواهیم عده‌ای را زودتر از موعد بازنشسته کنیم تا به عده‌ای دیگر حقوق پرداخت کنیم، منطقی و کارشناسی نیست؛ حتی اگر نیت این اقدام، ایجاد اشتغال برای نسل جدید باشد.

عضو هیات نمایندگان اتاق تهران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه بازنشستگی پیش از موعد چه اثری بر اشتغال خواهد گذاشت، بیان کرد: این طرح، اثر خیلی جدی بر اشتغال‌زایی نخواهد داشت. زیرا ابتدا باید دنبال راه‌اندازی مشاغل جدید و متناسب با نیاز‌های روز جامعه باشند علاوه براین، نیاز محوری به ضرورت کوچک‌سازی بدنه دولت را هم نباید فراموش کنیم.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر، دخل‌وخرج دولت باهم نمی‌خواند و هزینه‌های جاری دولت بالاست، اضافه کرد: اصل این تفکر که افرادی را بازنشسته کنیم و بعد، به همان تعداد افرادی را استخدام کنیم، در شرایط کنونی کشور، قابل دفاع نیست و باید در چنین تفکری، بازنگری کرد و به سمتی رفت که دولت، مثلاً تا ۵ سال آینده تعداد نیرو‌های استخدامی را کاهش دهد.

جوانمردی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه بازنشستگی پیش از موعد تا چه اندازه به نفع بازنشستگان خواهد بود، گفت: اگر از زاویه اقتصادی به موضوع نگاه کنیم، ممکن است افرادی که بازنشسته می‌شوند، بخواهند با حقوق بازنشستگی، کسب‌وکار جدیدی راه‌اندازی کنند یا وارد حوزه کاری تازه‌ای شوند؛ در چنین حالتی، بازنشستگی برای آن‌ها ممکن است مزیت اقتصادی داشته باشد.

عضو هیات نمایندگان اتاق تهران ادامه داد: نباید فراموش کرد که راه‌اندازی یک کسب‌ و کار جدید برای بازنشستگان، آن‌هم در شرایط بد کنونی اقتصاد کشور، هدف در دسترسی نیست. بنابراین، میان هدف‌گذاری ذهنی و واقعیت موجود، شکاف زیادی وجود دارد که شاید به سرخوردگی بازنشستگان منتهی شود.

وی خاطرنشان کرد: از دیگر پیامد‌های تبدیل طرح پیش از موعد بازنشستگی به قانون، خانه‌نشینی افراد بازنشسته و حرکت آنان به سمت غیرمولد بودن است که زنگ هشداری فردی و ملی است و به صلاح کشور نیست.

طرح بازنشستگی پیش ازموعد معلق شد

 این طرح با تمامی انتقادات درحال حاضر معلق است و بررسی این طرح فعلا در دستور کار نمایندگان مجلس نیست. به همین منظور علی بابایی کارنامی سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به اعلام وصول طرح بازنشستگی پیش از موعد گفت: کمیسیون اجتماعی این طرح را به دلیل مسائل مختلفی مانند کاهش سن نیروی کار برای بازنشستگی، مشکلات صندوق‌های بیمه‌ای و تأمین منابع و بار مالی برای دولت و بخش‌های خصوصی معلق کرد.

او علت موافقت برخی از نمایندگان با طرح بازنشستگی پیش از موعد را جایگزینی افراد بی‌کار با بازنشستگان در دستگاه‌های دولتی و کمک به سطح اشتغال کشور عنوان و اظهار کرد: البته مخالفان معتقدند این طرح ضد اشتغال است، چون افرادی که بازنشسته می‌شوند، باز هم شروع به کارهای مختلفی می‌کنند و بی‌کار در خانه نمی‌نشینند.

سخنگوی کمیسیون اجتماعی افزود: در این صورت این افراد هم از صندوق بازنشستگی حقوق می‌گیرند و همزمان به شغل جدیدی روی می‌آورند. علاوه بر ایجاد مشاغل کاذب، دستگاه‌ها نمی‌خواهند نیروی کار دارای تجربه و تخصص را که به حدود ۴۵ سالگی می رسد، از دست بدهند.