ضرورت بازطراحی نظام یارانه‌ای
سیستم یارانه‌ای که در ابتدا با هدف تأمین نیازهای پایه مردم طراحی شد، اکنون با مشکلاتی نظیر عدم هدفمندسازی دقیق، هدررفت منابع ملی و انحراف از اهداف اولیه روبه‌رو است.
در سال ۱۳۹۹، دولت با اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، تلاش کرد توزیع منابع را عادلانه‌تر کند. حذف یارانه‌های عمومی و پرداخت آن‌ها به دهک‌های پایین درآمدی، از جمله محورهای این طرح بود که بزرگ‌ترین اصلاح اقتصادی تاریخ کشور نام گرفت.
هدف این طرح بازنگری در قیمت‌گذاری انرژی و بازتوزیع منابع ملی بود. اما پس از چند سال، مشکلاتی مانند تأخیر در پرداخت یارانه‌ها و ناکارآمدی در شناسایی مشمولان واقعی، اثربخشی آن را با چالش مواجه کرده است.
در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۳، پرداخت یارانه نقدی به دهک‌های چهارم تا نهم با تأخیر همراه شد. برخی رسانه‌ها علت این تأخیر را کسری بودجه اعلام کردند؛ موضوعی که تردیدهایی درباره پایداری این طرح به‌وجود آورد.
در همان سال، دولت تصمیم گرفت یارانه نقدی افراد پردرآمد را حذف کند. با وجود تصویب این آئین‌نامه در هیئات وزیران، اجرای رسمی آن با تأخیر همراه شد. این اقدام در راستای هدفمند شدن بیشتر نظام حمایت اقتصادی انجام شد.
اجرای صحیح این تصمیم نیازمند سامانه‌ای دقیق و شفاف است تا امکان شناسایی درست مشمولان فراهم شود. عدم وجود زیرساخت‌های اطلاعاتی کافی، یکی از موانع اصلی اجرای کامل این سیاست به شمار می‌رود.
آخرین وضعیت یارانه‌ها در سال جاری
در سال جاری، میزان یارانه نقدی برای دهک‌های کم‌درآمد و متوسط بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در ماه تعیین شده است. برخی خانوارها نیز به جای یارانه نقدی، کالابرگ الکترونیکی دریافت می‌کنند که امکان خرید کالاهای اساسی را فراهم می‌کند.
این تغییرات نشان می‌دهد که نظام یارانه‌دهی ایران متأثر از تحولات اقتصادی و سیاسی است. مسیر پر فراز و نشیب این سیاست‌ها، نیاز به اصلاحات ساختاری و بازنگری در نحوه اجرای آن‌ها را بیش از پیش آشکار کرده است.
محمدحسین احمدی، اقتصاددان و کارشناس سیاست‌های اجتماعی گفت: پرداخت‌های بی‌هدف و یارانه‌های پنهان، نه‌تنها منابع ملی را هدر داده، بلکه موجب گسترش نابرابری در جامعه شده‌اند.
وی ادامه داد: نظام فعلی یارانه‌دهی نیاز به بازطراحی دارد. باید با کمک فناوری‌های نوین و سامانه‌های هوشمند، شناسایی دقیق افراد مستحق صورت گیرد و منابع به‌صورت هدفمند و عادلانه توزیع شوند.
ضرورت بازطراحی نظام یارانه‌دهی
اصلاح نظام یارانه‌ها، نه فقط ضرورتی اقتصادی بلکه گامی در راستای تحقق عدالت اجتماعی است. تجربیات گذشته نشان داده‌اند که حمایت‌های بی‌هدف، منجر به اتلاف منابع شده و در عمل، به کاهش فقر کمکی نکرده‌اند.
علی‌اصغر رضایی، کارشناس اقتصادی نیز گفت: برای افزایش بهره‌وری منابع و حمایت مؤثر از نیازمندان، طراحی سیستمی شفاف و دقیق ضروری است؛ سیستمی که با داده‌های واقعی و الگوریتم‌های هوشمند عمل کند.
مشکلات نظام فعلی یارانه‌دهی
آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، گفت: هدف هدفمندسازی یارانه‌ها، توزیع عادلانه منابع بود اما به دلیل چالش‌های اجرایی، این هدف محقق نشد و بسیاری از یارانه‌ها به افراد غیرمستحق رسید.
وی افزود: بخشی از منابع ملی که باید صرف حمایت از اقشار ضعیف می‌شد، به‌دلیل ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب هدر رفت. این مسئله باعث شد اهدافی مثل توانمندسازی و کاهش فقر محقق نشوند.
نقاط ضعف در توزیع یارانه‌ها
خالقی درباره نظام فعلی یارانه‌ها گفت: یارانه‌ها اغلب به گروه‌هایی تعلق گرفته‌اند که نیازی به آن ندارند. این مسئله نه تنها به اقتصاد کشور لطمه زده، بلکه بی‌عدالتی را نیز در جامعه افزایش داده است.
وی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات را وجود یارانه‌های پنهان دانست و گفت: یارانه‌هایی که به سوخت، برق و آب تعلق می‌گیرند، در عمل به نفع پرمصرف‌ها تمام شده‌اند. این شیوه تخصیص، اتلاف منابع ملی را به‌دنبال دارد.
خالقی افزود: یارانه‌ها در ابتدای زنجیره توزیع می‌شوند و اغلب به دست تولیدکننده یا مصرف‌کننده نهایی نمی‌رسند. این مسئله سبب پراکندگی منابع در حلقه‌های مختلف زنجیره تولید و کاهش کارایی آن شده است.
وی درباره خرید تضمینی گندم گفت: وقتی دولت گندم را گران‌تر از قیمت جهانی می‌خرد ولی کیفیت محصول پایین می‌آید، این نشان از مدیریت نادرست دارد. وجود ناخالصی‌هایی مانند خاک در محصول، نمونه‌ای از این مشکل است.
خالقی در ادامه گفت: برای اصلاح این وضعیت، یارانه‌ها باید مستقیماً به شهروندان پرداخت شود. استفاده از کارت‌های اعتباری برای خرید کالاهای اساسی یا پرداخت قبوض خدمات، می‌تواند راهکاری مؤثر در این زمینه باشد.
وی پیشنهاد داد: در کنار افزایش قیمت خدمات عمومی مثل آب و برق، یارانه صرفه‌جویی شده باید مستقیماً به مردم بازگردانده شود. این کار به عدالت اقتصادی کمک و از هدررفت منابع جلوگیری می‌کند.
خالقی تأکید کرد: باید تمرکز اصلی یارانه‌ها بر حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر باشد. این کار تنها با طراحی دقیق و مبتنی بر داده‌های واقعی ممکن است؛ نه با سیاست‌های شعاری یا مقطعی.
وی افزود: اگر یارانه‌ها به طور مستقیم به همه ایرانی‌ها پرداخت شود، رقم چشمگیری خواهد بود. با وجود هزینه‌بر بودن این اقدام، می‌توان به جای هدررفت منابع، آن را در راستای بهبود معیشت مردم هدایت کرد.
خالقی به تجربه‌های گذشته اشاره کرد و گفت: در دولت هفتم، طرح افزایش تدریجی قیمت حامل‌های انرژی تصویب شد. اما این طرح به دلیل ملاحظات سیاسی و اجتماعی، هرگز به مرحله اجرا نرسید.
وی ادامه داد: این اجرا نشدن، باعث تشدید ناترازی‌ها شد. به‌طوری‌که امروز شرکت‌هایی مانند برق، به دلیل قیمت‌های پایین، قادر به سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های خود نیستند و متضرر می‌شوند.
با توجه به مشکلات متعدد در نظام فعلی یارانه‌دهی، از جمله هدررفت منابع وعدم شناسایی دقیق مشمولان، بازنگری در این نظام یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. سیاست‌گذاران باید اقدامات بنیادی و هدفمند در این حوزه انجام دهند.
راهکارهایی مانند توزیع مستقیم یارانه، حذف یارانه‌های پنهان و حمایت خاص از گروه‌های نیازمند، می‌توانند به تحقق عدالت اقتصادی کمک کنند. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و سامانه‌های هوشمند، شرط اساسی این موفقیت است.
در نهایت، اکنون زمان آن فرا رسیده که نظام یارانه‌ای کشور بر پایه دانش کارشناسی بازطراحی شود. تنها از این مسیر است که می‌توان به توزیع عادلانه منابع، کاهش فقر و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان امیدوار بود.
منبع: راه دانا
انتهای خبر/
نظرات شما