سونامی خاموش پیری جمعیت در کشور

 تغییر ساختار جمعیتی، ناشی از عواملی همچون کاهش نرخ باروری، افزایش امید به زندگی، مهاجرت جوانان و تأخیر در ازدواج و فرزندآوری است.

 کاهش نرخ باروری به دلیل سیاست‌های کنترل جمعیت در دهه‌های گذشته و تغییر سبک زندگی، منجر به کاهش تعداد فرزندان در خانواده‌ها شد، افزایش امید به زندگی به دلیل بهبود خدمات بهداشتی و درمانی صورت گرفت تا میانگین عمر ایرانی‌ها به بیش از ۷۶ سال برسد، مهاجرت جوانان برای تحصیل یا کار به خارج از کشور، تعادل جمعیتی را برهم زد و مشکلات اقتصادی و تغییر نگرش‌ها، سن ازدواج و فرزندآوری را افزایش داد و این روند، چالش‌های عمیقی در نظام تأمین اجتماعی، بازار کار و خدمات بهداشتی ایجاد کرد.

 ساناز رستمی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی «قم فردا» با اشاره به علت اصلی پیری جمعیت در ایران اظهار داشت: مهم‌ترین دلیل، کاهش نرخ باروری از حدود ۶ فرزند در دهه ۶۰ به کمتر از ۱/۸ فرزند امروز است. این کاهش، نتیجه سیاست‌های گذشته و تغییر ارزش‌های خانوادگی است.

 وی با اشاره به پیامدهای اقتصادی پیری جمعیت گفت: کاهش نیروی کار فعال، فشار بر صندوق‌های بازنشستگی و کاهش رشد اقتصادی از تبعات آن است. همچنین، هزینه‌های بهداشتی سالمندان افزایش می‌یابد.

 کارشناس ملی جمعیت با اشاره به عدم مؤثر بودن سیاست‌های تشویقی دولت بیان داشت: سیاست‌های تشویقی دولت در جهت افزایش نرخ فرزندآوری تاکنون اقدامات کافی نبوده‌اند و حمایت‌های مالی محدود و فرهنگ‌سازی ضعیف باعث شده نرخ باروری بهبود نیابد.

 وی با اشاره به راهکار اصلی برای مدیریت این بحران خاطرنشان کرد: نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت شامل مشوق‌های اقتصادی، بهبود شرایط ازدواج و تقویت بیمه سالمندان داریم.

 استان قم، به‌عنوان یکی از استان‌های مذهبی ایران، با سرعت بیشتری در حال پیری جمعیت است. برخلاف تصور عمومی که قم را شهری جوان می‌دانند، آمارها نشان می‌دهد نرخ رشد جمعیت این استان حتی از میانگین کشور نیز پایین‌تر است.

 مهاجرت تحصیلی و شغلی، فرهنگ شهرنشینی، چالش‌های اقتصادی و سالمندی زودرس از علل پیری جمعیت در قم به شمار می‌روند.

بسیاری از جوانان قمی برای تحصیل یا کار به شهرهای بزرگ‌تر یا خارج از کشور مهاجرت می‌کنند، مانند سایر کلان‌شهرها، خانواده‌های قمی نیز به سمت تک‌فرزندی یا بدون فرزند پیش رفته‌اند و به دلیل هزینه‌های بالای زندگی و اشتغال ناپایدار، از دلایل کاهش تمایل به فرزندآوری است و به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک و تغذیه نامناسب، برخی شهروندان قمی زودتر به دوران سالمندی می‌رسند.

 علیرضا محمدی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی «قم فردا» با اشاره به افزایش روند پیرشدن جمعیت در قم اظهار داشت: علاوه بر عوامل ملی، مهاجرت جوانان و نبود فرصت‌های شغلی پایدار، این روند را تشدید کرده است.

 وی با اشاره به مهم‌ترین چالش پیری جمعیت در قم گفت: کمبود مراکز توان‌بخشی و بیمه‌های درمانی مناسب برای سالمندان، بزرگ‌ترین مشکل است.

 کارشناس جامعه‌شناسی با اشاره به نقش نهادهای مذهبی در حل این بحران بیان داشت: حوزه‌های علمیه و مراجع می‌توانند با فرهنگ‌سازی، خانواده‌ها را به فرزندآوری تشویق کنند.

 وی با اشاره به راهکار برون‌رفت از این معضل افزود: ایجاد شهرک‌های سلامت ویژه سالمندان و توسعه مشاغل خانگی برای جلوگیری از مهاجرت جوانان راهکار برون‌رفت احتمالی از نی معضل خواهد بود.

 پیری جمعیت یک چالش خزنده است که اگر امروز برای آن چاره‌اندیشی نشود، فردا تبدیل به فاجعه خواهد شد. ایران و به‌ویژه استان‌هایی مانند قم باید با برنامه‌ریزی دقیق، از تبعات منفی این پدیده جلوگیری کنند.

 کاهش نیروی کار و رکود اقتصادی، فشار مالی بر نظام بیمه و بازنشستگی، انزوای اجتماعی سالمندان و افزایش افسردگی و کاهش نوآوری و پویایی جامعه جزو تهدیدات پیری جمعیت هستند.

 اصلاح سیاست‌های جمعیتی که شامل مشوق‌های واقعی برای فرزندآوری مانند مسکن ارزان و معافیت‌های مالیاتی، توسعه بیمه سالمندان با ایجاد صندوق‌های ویژه برای حمایت از سالمندان، جلوگیری از مهاجرت جوانان با ایجاد اشتغال پایدار در شهرهای کوچک و استان‌هایی مانند قم و فرهنگ‌سازی و ترویج ارزش خانواده‌های پرجمعیت از طریق رسانه‌ها و نهادهای مذهبی از راهکارهای برون‌رفت این بخران هستند.