قبضه بازار کتاب کودک با آثار خارجی/ سهم اندک کودکان کشور از داستان‌سرایی ایرانی

قبضه ویترین مغازه ها با آثار ترجمه شده خارجی از یک سو و تغییر ذائقه  مخاطب از سوی دیگر واز همه مهمتر بی تفاوتی و بی تدبیری دولت و عدم حمایت از ناشرین و مولفین موجب شده است اوضاع این حوزه بیش از پیش تضعیف شود.

دراین آشفته بازار فرهنگی مولفین آنقدر از این اوضاع دلگیر هستند که شاید دیگر  نه تنها منتظر حمایت نیستند، بلکه از نقد ادبی و منصفانه وبه دور از سیاست زدگی استقبال هم می کنند.

نقدی که می تواند منجر به تولید آثاری فاخر و شکل گیری گونه های متنوع ادبی شود.

از این رو همزمان با روز ادبیات کودک و نوجوان در تقویم رسمی کشور در میزگردی به بررسی مشکلات این حوزه پرداختیم.

شورای کتاب کودک و نوجوان دست بسته است/ عرضه بر مولفین داخلی تنگ شده است

مرتضی مزینانی دکتری زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر حوزه ادبیات در گفتگو با خبرنگار مرآت به شرح گوشه ای از مشکلات ادبیات کودک و نوجوان پرداخت.

وی با بیان آنکه هدف ادبیات به طور کلی فارغ از کودک یا بزرگسال محور بودن آن ایجاد یک لذت معنوی در زندگی است، گفت: متاسفانه این حوزه به شدت محجور شده است و در گذشته در حالیکه کودک با کتاب انس داشت،در بازی های کودکی خود هم به سراغ کتاب می رفت و حتی آن را خط خطی و پاره می کرد اما امروز کودک خردسال تمام بازی و سرگرمی خود را با تبلت و گوشی موبایل انجام می دهد.

مزینانی در ادامه مشکل اصلی در حوزه ادبیات امروز را مسائل اقتصادی و کاهش قدرت خرید مخاطب دانست و افزود: متاسفانه کمبود نقدینگی در حوزه نشر منجر به آن شده است که تولیدات فرهنگی از نظر کمیت کاهش پیدا کند و از طرف دیگر افزایش قیمت کاغذ منجر به افزایش قیمت محصول نهایی می شود و در نهایت قدرت خرید مخاطب کاهش می یابد.

مزینانی نبود یک مرجع رسمی و واحد زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد را یک ضعف جدی در این حوزه دانست و در ادامه اذعان کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان متولی اصلی امور فرهنگی کشور تنها کارکرد نظارتی دارد واز طرف دیگر شورای مردم نهاد کتاب کودک و نوجوان بنابر گفته خود فعالین این حوزه هیچ اختیاری برای دفاع از حق چاپ و مولف ندارد. 

این پژوهشگر حوزه ادبیات معتقد است مشکلات اقتصادی خانواده ها منجر به آن شده است که از اولویت های فرهنگی خود خارج شوند و دیگر در سبد خرید خانواده ها خبری از کتاب نیست.

مزینانی تغییر نگاه نویسندگان داخلی به سمت تولید آثار سوپر مارکتی را معضل دیگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان دانست و تصریح کرد: در گذشته نویسندگان بر اساس عشق و علاقه خود به این حوزه قلم فرسایی می کردند و مخاطب هم از آن استقبال خوبی داشت اما امروز نویسندگانی که از این طریق ارتزاق می کنند برای آنکه آثارشان خوانده شود و بتوانند در این مسیر همچنان پویا بمانند مجبور هستند آثار سفارشی را تولید کنند.

وی همچنین تاکید کرد: وزارت ارشاد متاسفانه هیچ مخاطب شناسی و نیاز سنجی دقیقی را انجام نمی دهد و مولفین هم به جای پرداختن به آثار غنی ادبیات کشور مجبور به حرکت به سمت تولید آثار پرمخاطب کارتونی هستند.

مزینانی با ابراز تاسف بیان می کند:متاسفانه کتبی که در گذشته تیراژ ۱۰ هزار و ۱۵ هزار تا داشته است،اما امروز به ۲۰۰تا ۵۰۰عدد رسیده و این برای نویسندگان داخلی یک آفت جدی تلقی می شود. 

این پژوهشگر حوزه ادبیات همچنین از افزایش حضور افراد آماتور و غیر حرفه ای در نویسندگی کتاب کودک و نوجوان خبر می دهد و اظهار می کند: باوجود آنکه بسیاری از مولفین در این حوزه توانمند هستند اما از طرف دیگر شاهد حضور افرادی هستیم که قدرت قلم آنها بسیار ضعیف است و آثار بی محتوایی را تولید می کنند ولی ناشران برای آنکه در عرصه رقابت باقی بمانند و بتوانند در نمایشگاه های کتب به دلیل داشتن تیراژمناسب شرکت کنند و یارانه کتاب را دریافت کنند،این آثار سخیف را به چاپ می رسانند.

وی در ادامه توضیح داد: نجات حوزه کتاب کودک و نوجوان نیاز دارد که به سمت تولید آثار جذاب و پر محتوا و در قالب و وزن حرفه ایی حرکت کند و قطعا مخاطب هم اگر ابن موضوع را حس کند از این آثار استقبال خواهد کرد و از سوی دیگر حوزه نشر نیاز دارد تا مشکلات اقتصادی اش در سایه حمایت دولت رفع شود تا بتواند با فراغ بال به تولید آثار با کفایت بپردازد و این مهم نباز به یک برنامه ریزی و عزم جدی دارد.

کاغذ دولتی رانت برای عده ای معدود است/تصویر های سیاه و سفید جایگزین کتاب های رنگی 

اسماعیل همتی یکی از ناشران فعال در شهر سمنان معتقد است بسیاری از مشکلات مولفان داخلی با پیوستن به قانون حق تکثیر مرتفع می شود به این علت ناشران قادر نخواهند بود بدون پرداخت هزینه به ترجمه روی بیاورند و بدین ترتیب در جریان انتشار بی رویه آثار مانعی ایجاد خواهد شد که جلوی انتشار بی رویه و ضعیف را خواهد گرفت.

وی در ادامه علت روی آوردن ناشران به تولید آثار کم ارزش و بازاری را مسائل و مشکلات اقتصادی دانست و افزود: نشر یک شغل است که برای ان‌که ناشر بتواند این کسب و کار را سرپا نگه دارد نیاز دارد که آثاری تولید کند که از قبل آن درآمد کسب کند.

همتی می گوید در ۱۰ سال گذشته حتی یک برگ کاغذ دولتی هم دریافت نکرده است به علت آنکه ازیک طرف در شهرستان است و دسترسی به مراکز تهیه کاغذ دولتی دشوار است و از سوی دیگر این کاغذ ها نصیب کسانی می شود که ارتباط نزدیکتری با بدنه دولت دارند و در سالهای گذشته بسیاری از ناشران ا  این طریق میلیاردر شدند.

این ناشر از نشر کتاب های سیاه و سفید در انتشارات خود خبر می دهد و دلیل آن را هزینه های بالای تولید کتاب رنگی می داند.

همتی اذعان داشت:هزینه تولید کتاب رنگی  ۳برابر بیشتر از کتاب های سیاه و سفید است و کتاب کودک به دلیل آنکه نیاز به تصویر گری بیشتری و قوی تری دارد نشر آن به صورت رنگی به صرفه نیست.

وی در ادامه تصریح کرد: با تمام مشکلات هم چنان پای کار ایستاده ایم به دلیل اینکه به این شغل علاقه مند هستم چاره ای جز مقاومت نیست، اما نیاز به توجه ویژه از سوی دولت هست تا بتوانیم آثار با کیفیت داخلی را جایگزین نشر آثار ترجمه کنیم.

ناشران ایرانی به دنبال نشر آثار فانتزی و خارجی هستند/راه نجات تالیفات داخلی تبدیل آثار مکتوب به پویا نمایی است

محمد میر کیانی نویسنده کتاب های کودک و نوجوان نیز در گفتگو با خبرنگار مرآت ادبیات حوزه کودک و نوجوان را یکی از سالم ترین مجموعه های ادبی در کشور دانست و گفت: دهه ۶۰ زمان اوج بروز و ظهور نویسندگان خلاق و توانمند در کشور بوده است و افرادی در این حوزه قلم می زدند که درابتدای کار آثارشان در مجلات و مطبوعات به چاپ می رسد و سپس اقدام به تولید آثار مکتوب می کردند، اما امروز نویسندگان جوان و جویای نام به سرعت به دنبال تولید آثار مکتوب هستند و چون مراحل نویسندگی را طی نکردند آثارشان بی محتوا و ضعیف است و مولفین جوان باید بدانند نویسندگی نیاز به پختگی دارد.

این نویسنده برتر کشور ضعف حوزه ادبیات کودک و نوجوان را روی آوردن ناشران به آثار ترجمه و عدم توجه به آثار بومی دانست و تصریح کرد: متاسفانه ناشران با دلایل اقتصادی به دنبال نشر آثار فانتزی و پر رنگ و لعاب خارجی هستند و کمتر به آثار بومی توجه نشان می دهند و علت آن را هزینه دار بودن تالیفات داخلی می دانند.

میر کیانی که خود ۲۶۰ اثرش تبدیل به محصولات تصویری و تلویزیونی شده است، راه نجات ادبیات مکتوب داخلی را قابلیت تبدیل شدن به آثار تصویری دانست و افزود:بسیاری از نویسندگان آثار خوبی تولید می کنند که این قابلیت را ندارد اما حرکت له این سمت و تبدیل شدن آثار مکتوب به پویانمایی و رئال می تواند هم منجر به شناخته شدن و توانمند شدن بیشتر مولفین داخلی شود و از طرف دیگر موجب راغب شدن کودک و نوجوان به ادبیات داخلی خواهد شد.

میر کیانی برنده جایزه کتاب سال در سال ۱۳۸۶ در پاسخ به سوال خبرنگار مرآت مبنی بر تک بعدی و آموزش محور بودن کتاب های کودک و نوجوان اظهار کرد: آموزش بخش جدایی ناپذیر ادبیات کودک است به دلیل اینکه خردسال در این سن با آموزش غیر مستقیم تحت تعلیم و تربیت قرار می گیرد و مهارت های زندگی را کسب می کند اما این بدان معنی نیست که نباید به خلاقیت و قوه تخیل کودکان پرداخت و در این حوزه هیچ اقدامی نکرد.

اما در کنار تمام موارد گفته شده در فوق باید دانست کودک و نوجوان این سرزمین آینده ساز فردای این کشور است و نیاز دارد محمل خوراک فکری او آثاری باشد که وصل کننده او به کشور و فرهنگ غنی و با اصلتش باشد.

ادبیات کودک و نوجوان هنوز جوان است و مسیر طولانی برای پختگی را باید بپیماید و نیاز است در فضایی به دور از سیاست زدگی و خود سانسوری و در سایه حمایت دولت به خلق آثار فاخر پرداخت .